Δυσφαγία σε βρέφη και παιδιά: Πώς την αντιμετωπίζουμε;

Η σωστή και ολοκληρωμένη χωρίς ελλείματα σίτιση είναι ιδιαίτερα σημαντική στη βρεφική και παιδική ηλικία. Όλα τα βρέφη και τα παιδιά χρειάζεται να καλύψουν συγκεκριμένα επίπεδα διατροφικών αναγκών μέσω της σίτισης και της πόσης, ώστε να αναπτυχθούν και να είναι υγιή.

Έρευνες έχουν αποδείξει ότι η φτωχή και πλημμελής διατροφή σε παιδιά νεαρής ηλικίας, ιδιαίτερα από 0 έως 3, μπορεί να επηρεάσει την εγκεφαλική λειτουργία και τη νευρολογική ανάπτυξη του παιδιού. Για το λόγο αυτό, παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σίτισης-κατάποσης βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο αποτυχίας να αναπτυχθούν επαρκώς (failure to thrive). Tα παιδιά αυτά είναι:

• πρόωρα λιποβαρή νεογνά
• παιδιά με διαταραχή στη συνέργεια του θηλασμού, κατάποσης και αναπνοής
• παιδιά που σιτίζονται με καθετήρα για μεγάλο διάστημα
• παιδιά με ιστορικό διασωλήνωσης ή τραχειοστομίας
• παιδιά με ποικίλα νευρογενή, καρδιοαναπνευστικά, γαστρεντερικά και ανατομικά-δομικά προβλήματα
• παιδιά με αναπτυξιακά προβλήματα και
• λιγότερο συχνά παιδιά με κακή υγιεινή στόματος και σοβαρά προβλήματα οδοντοφυϊας.

Η αξιολόγηση της φυσιολογίας του θηλασμού, μάσησης- κατάποσης, δηλαδή της σίτισης συνολικά αυτών των παιδιών από τον ειδικό λογοθεραπευτή-δυσφαγιολόγο πραγματοποιείται με σκοπό να απαντήσει σε 5 βασικές ερωτήσεις:

• είναι ασφαλής;
• είναι επαρκής;
• είναι αναπτυξιακά αντίστοιχη;
• είναι ευχάριστη; και
• χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση;

Μένοντας στο τελευταίο ερώτημα θα πρέπει να τονίσουμε ότι η δυσφαγία κατά την παιδική ηλικία αποτελεί μία πολυσυστημική διαταραχή και μπορεί να παρουσιασθεί σε ένα ή και σε περισσότερα στάδια της κατάποσης (στοματικό, φαρυγγικό, οισοφαγικό). Για το λόγο αυτό εμπλέκονται διαφορετικές ειδικότητες στην αξιολόγηση και αντιμετώπισή της. Οι βασικότερες είναι οι ακόλουθες: παιδονευρολόγος, παιδογαστρεντερολόγος, παιδοωτορινολαρυγγολόγος, παιδοπνευμονολόγος, παιδοακτινολόγος και φυσικά ο παιδίατρος του παιδιού. Άλλες ειδικότητες που συμμετέχουν στη διεπιστημονική ομάδα είναι ο φυσιοθεραπευτής, ο εργοθεραπευτής και ο κλινικός διατροφολόγος.

Ας μην ξεχνάμε βέβαια τη σημασία του γονέος/ τροφού σε αυτήν την ομάδα, ο οποίος θα εκπαιδευτεί να βοηθήσει το παιδί, ώστε να σιτισθεί με ασφάλεια καλύπτοντας τις βασικές διατροφικές, αναπτυξιακές και ψυχοσυναισθηματικές του ανάγκες. Ο λογοθεραπευτής-δυσφαγιολόγος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μέλη αυτής της ομάδας, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την αξιολόγηση της λειτουργικής ικανότητας του παιδιού να σιτισθεί στοματικά με ασφάλεια, καθώς και για το σχεδιασμό του προγράμματος παρέμβασης. Τα αποτελέσματα της υποκειμενικής και αντικειμενικής αξιολόγησης θα βοηθήσουν στο σχηματισμό του κατάλληλου εξατομικευμένου προγράμματος παρέμβασης. Η Arvedson (1993) αναφέρει τα πιο συνήθη κριτήρια παραπομπής βρεφών και παιδιών για διεπιστημονική αξιολόγηση. Αυτά είναι:

• έλλειψη συντονισμού μεταξύ θηλαστικών κινήσεων και κατάποσης
• αδύναμες θηλαστικές κινήσεις
• αναπνευστική δυσχέρεια ή άπνοια κατά τη διάρκεια της σίτισης
• αυξημένη έμεση ή επαναλαμβανόμενος βήχας κατά τη σίτιση
• έναρξη νέας δυσκολίας σίτισης- κατάποσης
• διάγνωση διαταραχών που τυπικά συνδέονται με δυσφαγία ή αποτυχία ανάπτυξης
• σοβαρή ευερεθιστότητα και συμπεριφορικά προβλήματα κατά τη σίτιση
• ιστορικό επαναλαμβανόμενων περιστατικών λοιμώξεων του αναπνευστικού και δυσκολιών σίτισης
• ενδείξεις εισρόφησης κατά τη σίτιση
• λήθαργος ή μειωμένη εγρήγορση κατά τη σίτιση
• διάρκεια γεύματος μεγαλύτερη από 30’-40’
• απρόσμενη άρνηση τροφής και αποτυχία ανάπτυξης
• έμετοι
• ρινική ανάρροια
• αυξημένη σιελόρροια.

Η πρόωρη εκτίμηση και παρέμβαση για την αντιμετώπιση των διαταραχών σίτισης-κατάποσης στα βρέφη και τα παιδιά είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι

• οι μυολειτουργικές κινήσεις κατά τη σίτιση είναι στενά συσχετιζόμενες με τις στοματοκινητικές λειτουργίες κατά την πρώιμη εξέλιξη της ομιλίας και για το λόγο αυτό επηρεάζουν την ανάπτυξη της ομιλίας
• οι ικανότητες και δεξιότητες σίτισης απαιτούν υψηλό επίπεδο αισθητηριακής οργάνωσης και ολοκλήρωσης, που εάν υπολείπεται μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα άρνησης τροφής και
• διότι η σίτιση συμβαίνει σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις και πιθανά προβλήματα αυτής μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το παιδί δεν αποτελεί την «ανατομική μινιατούρα ενός ενήλικα» ούτε βεβαίως είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις ανάγκες του αυτόνομα. Αυτό σημαίνει πως οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και άρτια ενημερωμένοι, όταν δουλεύουμε με παιδιά που παρουσιάζουν δυσφαγία, αναγνωρίζοντας τους προσωπικούς μας περιορισμούς και επιδιώκοντας την κάλυψη αυτών μέσα από εποπτικές μεθόδους και μεθόδους συνεχιζόμενης εκπαίδευσης.

Ειδικοί και γονείς είναι απαραίτητο να συνεργάζονται με ένα και μοναδικό στόχο: την επιτυχή ανάπτυξη του παιδιού. Η ασφαλής σίτιση ενός βρέφους ή παιδιού δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί γνώση και εμπειρία, υπομονή, ενσυναίσθηση, μεθοδικότητα, προνοητικότητα και πάνω από όλα αγάπη. Η σίτιση ενός βρέφους ή παιδιού είναι συναισθηματικά φορτισμένη. Η οικογένεια νοιώθει απομονωμένη, ότι κρίνεται και φοβάται την αποτυχία. Συνήθως έχει δοκιμαστεί αρκετά, πριν φτάσει στο λογοθεραπευτή-δυσφαγιολόγο και τον αντιμετωπίζει συχνά με αμφιβολία ή με αυξημένη προσδοκία. Ο λογοθεραπευτής- δυσφαγιολόγος πρέπει να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις ικανότητες και δεξιότητες του παιδιού και της οικογένειάς του καθώς και τους περιορισμούς τους αναλύοντας με σαφήνεια και ειλικρίνεια τα βήματα της αξιολόγησης και τους θεραπευτικούς στόχους του προγράμματος παρέμβασης.