Η Θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού

Στη δεκαετία του 1950, η Mary Ainsworth εντάχθηκε στην ομάδα του Bowlby στην Αγγλία και μια δεκαετία αργότερα στις Η.Π.Α. άρχισε να ταυτοποιεί διαφορετικούς τύπους συναισθηματικού δεσμού μεταξύ παιδιών και μητέρων (κατά το δεύτερο έτος της ζωής τους). Αυτό το κατάφερε με το διάσημο πείραμα “strange situation” κατά το οποίο παρατηρούσε και κατέγραφε τον τρόπο που τα μωρά αντιδρούσαν σε μια σειρά συνθηκών αποχωρισμού και επανασύνδεσης: Αρχικά το μωρό και η μητέρα ήταν μαζί, στην συνέχεια αποχωρίζονταν, σε κάποια άλλη φάση το μωρό βρισκόταν στο δωμάτιο με έναν ξένο άνθρωπο, και τελικά το μωρό επανασυνδεόταν με τη μητέρα του. Οι Ainsworth και οι συνάδελφοί της ταυτοποίησαν τους πρώτους τρεις τύπους συναισθηματικού δεσμού και αργότερα η Mary Main και οι συνεργάτες της ταυτοποίησαν και τον τέταρτο τύπο:.

Ασφαλής Συναισθηματικός Δεσμός

Όταν τα μωρά έχουν έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό, παίζουν και εξερευνούν ελεύθερα ορμώμενα από την “ασφαλή βάση” που είναι η παρουσία της μητέρας τους. Όταν η μητέρα φύγει, το μωρό μπορεί να αναστατωθεί, ιδιαίτερα όταν ένας στον χώρο βρίσκεται ένας ξένος. Όταν η μητέρα επιστρέφει, το μωρό εκφράζει τη χαρά του, μερικές φορές από απόσταση και συχνά αποζητώντας την αγκαλιά της μητέρας (τα μωρά ποικίλλουν, ανάλογα με την προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία τους, ακόμη και μέσα σε ένα φάσμα ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού). Στη συνέχεια το μωρό ανακουφίζεται γρήγορα και επιστρέφει στο παιχνίδι.

Οι μητέρες που εμπίπτουν σε αυτό το μοτίβο ανταποκρίνονται στα καλέσματα του παιδιού τους, είναι ζεστές, στοργικές και συναισθηματικά διαθέσιμες και ως εκ τούτου τα μωρά τους μεγαλώνουν με τη σιγουριά ότι οι μητέρες τους μπορούν να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους. Τα μωρά αισθάνονται ελεύθερα να εκφράζουν ανοιχτά τα θετικά και αρνητικά συναισθήματά τους και δεν αναπτύσσουν άμυνες για διαχειριστούν τα δυσάρεστα συναισθήματα.

Αποφευκτικός Συναισθηματικός Δεσμός

Τα μωρά με ανασφαλή αποφευκτικό συναισθηματικό δεσμό δείχνουν αδιάφορα στην παρουσία της μητέρας, δεν μοιάζει να αναστατώνονται όταν η μητέρα φεύγει και αντιδρούν με παρόμοιο τρόπο στην παρουσία του ξένου. Όταν η μητέρα επιστρέφει μετά τον αποχωρισμό, το μωρό μπορεί να την αποφύγει ή μπορεί να μην καταφέρει να “αφεθεί σε αγκαλιά” όταν εκείνη το σηκώνει στα χέρια της.

Οι μητέρες που εμπίπτουν σε αυτό το μοτίβο συχνά φαίνονται θυμωμένες (γενικά, αλλά ειδικά με τα μωρά τους). Μπορεί να μην μπορούν αντέξουν, και μερικές φορές τιμωρούν, την δυσφορία του μωρού ενώ συχνά αποδίδουν λάθος κίνητρα στη συμπεριφορά του, π.χ. “Κλαίει μόνο για να με εκνευρίσει”. Μία μελέτη έδειξε ότι τα μωρά με αποφευκτικό δεσμό είναι εξίσου αναστατωμένα σε σωματικό επίπεδο (αυξημένος καρδιακός ρυθμός, κλπ.) με τα παιδιά με ασφαλή δεσμό όταν βιώνουν το άγχος αποχωρισμού, όμως έχουν μάθει να καταπνίγουν τα συναισθήματά τους προκειμένου να παραμείνουν κοντά στον γονέα χωρίς να διακινδυνεύουν την απόρριψή του. Με άλλα λόγια, τα μωρά αυτά “απενεργοποιούν” το φυσιολογικό “σύστημα συναισθηματικής πρόσδεσης” και σταματούν να αναζητούν τις μητέρες τους για βοήθεια.

Ως νήπια, τα παιδιά με αποφευκτικό δεσμό δεν δίνουν εστιάζουν αρκετά στα συναισθήματά τους (μεγάλη απόσταση από το συναίσθημα), η εξερεύνηση του κόσμου γίνεται με τρόπο άκαμπτο, στηρίζονται περισσότερο στον εαυτό τους, μοιάζουν αυτάρκη και στρέφονται στον εαυτό τους για να ανακουφιστούν, (ψευδό-ασφάλεια) . Στο νηπιαγωγείο , τείνουν να είναι πιο εχθρικά, επιθετικά ή δείχνουν αποσυρμένα. Η αποφυγή και η συναισθηματική απόσταση αποτελούν τον βασικό τρόπο αντιμετώπισης του κόσμου και, αντί να επιλύουν προβλήματα μέσω της επαφής, είναι πιο πιθανό να μελαγχολούν ή να αποσύρονται.

Αμφιθυμικός Συναισθηματικός Δεσμός

Tα μωρά με ανασφαλή αμφιθυμικό συναισθηματικό δεσμό είναι προσκολλημένα στη μητέρα τους, δεν εξερευνούν το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται ή δεν παίζουν όταν βρίσκεται και εκείνη στο χώρο. Αναστατώνονται όταν η μητέρα φεύγει, και όταν επιστρέφει, εναλλάσσουν την συμπεριφορά αφού από τη μια επιδιώκουν να γραπωθούν πάνω της και από την άλλη δείχνουν θυμωμένα μαζί της. Για παράδειγμα, μπορεί να αντισταθούν, να την χτυπήσουν ή να την σπρώξουν όταν τα παίρνει αγκαλιά.

Αυτά τα μωρά δεν ανακουφίζονται εύκολα. Φαίνεται να αποζητούν τη στενή σχέση αλλά η ασυνέπεια στον τρόπο που η μητέρα ανταποκρίνεται στο κάλεσμά τους υπονομεύει την εμπιστοσύνη του. Αυτό το μοτίβο υπονομεύει επίσης την αυτονομία του παιδιού, διότι το μωρό παραμένει εστιασμένο στη συμπεριφορά της μητέρας και στην εναλλαγή της διάθεσής της, αποκλείοντας σχεδόν οτιδήποτε άλλο. Στα μωρά με αμφιθυμικό δεσμό, το άγχος του αποχωρισμού τείνει να διαρκεί περισσότερο σε σχέση με τα ασφαλή μωρά (που μαθαίνουν να το διαχειρίζονται πιο γρήγορα). Οι σχετικές μελέτες δείχνουν ότι αυτά τα παιδιά συχνά είναι ανεσταλμένα, αποσυρμένα και με χαμηλή αυτοπεποίθηση, ενώ δεν έχουν καλές διαπροσωπικές δεξιότητες (δυσκολεύονται στις σχέσεις).

Αποδιοργανωμένος Συναισθηματικός Δεσμός

Ο τελευταίος τύπος ανασφαλούς δεσμού -που είναι και η πιο δύσκολη συνθήκη- είναι ο ανασφαλής αποδιοργανωμένος συναισθηματικός δεσμός και τυποποιήθηκε από τη διδακτορική φοιτήτρια της Ainsworth, Mary Main. Αυτός ο τύπος μπορεί να αναπτυχθεί σε οικογένειες όπου υπάρχει κακοποίηση ή παραμέληση. Η μητέρα, η οποία κανονικά αποτελεί πηγή ασφάλειας για το παιδί, συγχρόνως γίνεται πηγή φόβου. Αυτές οι μητέρες μπορεί να κακοποιούν ή παραμελούν άμεσα το παιδί, ή να φέρουν οι ίδιες στην προσωπική τους ιστορία ανεπίλυτο τραύμα. Η Main και οι συνάδελφοί της γράφουν : «Το βρέφος βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα ψυχολογικό παράδοξο, αφού η πηγή ασφάλειας είναι ταυτόχρονα και πηγή κινδύνου».

Αυτός ο τύπος πρόσδεσης μπορεί επίσης να προκύψει όταν η μητέρα πάσχει από κάποια ψυχική νόσο, εθισμό από ουσίες ή αντιμετωπίζει πολλαπλούς επιβαρυντικούς παράγοντες όπως φτώχεια, κατάχρηση ουσιών και ιστορικό κακοποίησης. Τα μωρά μπορεί να κατακλύζονται από άγχος ή μπορεί να “αποσυνδέονται” και να “παγώνουν”, δείχνοντας ένα επίπεδο, χωρίς έκφραση συναίσθημα και παγωμένη στάση σώματος, ακόμα και όταν η μητέρα τα παίρνει αγκαλιά. Αργότερα αυτά τα παιδιά τείνουν να γίνονται ελεγκτικά και επιθετικά, ενώ η “απόσχιση” παραμένει ο βασικός αμυντικός μηχανισμός.

Οι πρώτες μας σχέσεις με αυτούς που μας φρόντισαν γεμίζουν τη βαλίτσα με την οποία ταξιδεύουμε στον κόσμο. Είναι ο χάρτης με τον οποίο πορευόμαστε στη ζωή.