Τι είναι το παιχνίδι φαντασίας; Σε ποιες ηλικίες το συναντάμε; Γιατί είναι σημαντικό για την ανάπτυξη των παιδιών;
Το παιχνίδι φαντασίας δεν είναι απλώς μια εκτόνωση για το παιδί. Είναι ένα βασικό μέσο για να καταλάβει καλύτερα τον κόσμο και τη δική του θέση μέσα σε αυτόν. Τα παιδιά μας κάνουν ότι είναι η δασκάλα, κάνουν ότι έχουν ένα σκυλάκι και το πηγαίνουν βόλτα, κάνουν ότι είναι η μαμά που φροντίζει το μωρό ή ότι είναι ο γενναίος πυροσβέστης που σώζει τους άλλους. Παίρνουν τα απλά και καθημερινά αντικείμενα και κάνουν ότι είναι ζωάκια, διαστημόπλοια και ό,τι άλλο θέλει η φαντασία τους. Παίρνουν μια κούκλα, ένα αρκουδάκι και κάνουν ότι το ταίζουν.
Ένα παιχνίδι φαντασίας βασίζεται σε δύο πράγματα. Πρώτον σε μια φανταστική κατάσταση και δεύτερον σε κανόνες συμπεριφοράς που ταιριάζουν σε αυτή την κατάσταση. Αυτά τα δύο στοιχεία προσφέρουν τη βάση για την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, γιατί το βοηθούν να επεξεργαστεί τις κοινωνικές του εμπειρίες μέσα από τη δράση και τον λόγο.
Όταν ένα παιδί παίρνει ένα αντικείμενο και το χρησιμοποιεί ως κάτι άλλο (π.χ. μια ξύλινη κουτάλα τη χρησιμοποιεί ως ραβδί ή ως σπαθί), ασκείται στο να κινείται μεταξύ του αντικειμενικού και του υποκειμενικού, μεταξύ του εξωτερικού κόσμου και του εσωτερικού κόσμου. Μαθαίνει επομένως να ακολουθεί και τις εσωτερικές του ιδέες και να τις διαχωρίζει από τα εξωτερικά στοιχεία και αντικείμενα. Μια φορά άκουσα έναν γονιό να λέει στο παιδί του «Μα τι ανοησίες λες; Αυτό που κρατάς είναι καπάκι από αναψυκτικό, δεν είναι κέρμα». Φαίνεται ότι ο γονιός αυτός θεώρησε ότι πρέπει να επαναφέρει το παιδί στην πραγματικότητα ή έστω να του τονίσει την αντικειμενική αλήθεια. Όμως, τα παιδιά έχουν συναίσθηση του φανταστικού. Το παιδί ξέρει ότι αυτό που κρατά είναι μια ξύλινη κουτάλα, αλλά τη δεδομένη στιγμή επιθυμεί να το «δει» ως κάτι άλλο και για αυτό το χρησιμοποιεί με διαφορετικό τρόπο.
Άραγε είναι χρήσιμο και σημαντικό να κάνει αυτόν τον διαχωρισμό; Και βέβαια. Όπως εξηγεί ο Vygotsky, το να μπορεί το παιδί να διαχωρίσει αυτό που κάνει και λέει από αυτό που βλέπει, το να μπορεί να διαχωρίζει τη συμπεριφορά του από αυτό που είναι το συμβατικό αντικείμενο, διδάσκει στο παιδί να σκέφτεται για αυτό που θα κάνει, για το πώς θα συμπεριφερθεί. Το παιδί δηλαδή ανακαλύπτει ότι μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε πολλές διαφορετικές αντιδράσεις και συμπεριφορές ανεξάρτητα από αυτό που βλέπει αντικειμενικά μπροστά του. Έτσι, μαθαίνει ότι μπορεί να καθορίζει τις αντιδράσεις του και όχι να δρα αντανακλαστικά μπροστά σε ό,τι βλέπει.
Επίσης, θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι όσο ελεύθερο και να μοιάζει ένα παιχνίδι φαντασίας, στην πραγματικότητα το παιδί ενσωματώνει στοιχεία και κανόνες του πραγματικού κόσμου και ιδιαίτερα της συμπεριφοράς των ενηλίκων. Το παιδί βάζει τα στοιχεία αυτά στο φανταστικό παιχνίδι του για να μπορέσει να τα κατανοήσει και να τα διαχειριστεί. Για παράδειγμα, ακόμα κι όταν ένα παιδί κάνει ότι κοιμάται στα ψέματα για χάρη του παιχνιδιού, θα κάνει ό,τι ακριβώς κάνουμε όταν κοιμόμαστε κι όχι κάτι άσχετο. Έτσι, θα κάνει ότι βάζει πιτζάμες, θα σκεπαστεί, θα κλείσει τα μάτια κλπ. Εάν ένα παιδί κάνει στο παιχνίδι ότι είναι η μαμά και η κούκλα το μωρό, θα συμπεριφερθεί όπως ακριβώς μια μαμά στο μωρό της: θα το ταΐσει, θα το νανουρίσει κλπ.
Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι μέσα από το φανταστικό παιχνίδι το παιδί επεξεργάζεται τους κοινωνικούς ρόλους και βάζει τον εαυτό του να συμπεριφερθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις αυτών των ρόλων. Έτσι, μέσα από το παιχνίδι του εξασκείται σε αυτούς τους ρόλους. Γι’ αυτό και βλέπουμε τα παιδιά να μπαίνουν σε ρόλους (π.χ. της δασκάλας, της νεράιδας) και όχι μόνο να υιοθετούν τις αντίστοιχες κινήσεις, αλλά και τις εκφράσεις, τον τρόπο και το ύφος της ομιλίας.
Επομένως, εμείς οι μεγάλοι είναι καλό όχι μόνο να αφήνουμε στα παιδιά χώρο και χρόνο για παιχνίδια φαντασίας, αλλά να έχουμε στο νου μας πως, όταν παρεμβαίνουμε στο παιχνίδι τους, είναι καλό να μπαίνουμε στους ρόλους και το σκηνικό του παιχνιδιού, γιατί μέσα από τη δική μας συμμετοχή παίρνουν νέα ερεθίσματα. Μη διστάσετε να αναλάβετε τον ρόλο που θα σας αναθέσει το παιδί και φροντίστε να συμπεριφερθείτε ανάλογα με τον ρόλο: αν είστε η καλή νεράιδα θα μιλήσετε γλυκά, αν είστε ο πελάτης του μαγαζιού θα κάνετε ερωτήσεις όπως “Μπορείτε να μου πείτε παρακαλώ πόσο κάνει αυτό το μπλουζάκι;”
Μια τελευταία παρατήρηση. Μπορεί το παιχνίδι φαντασίας να μας φαίνεται φυσικό για παιδιά πολύ μικρής ηλικίας, όμως είναι απαραίτητο για όλα τα παιδιά, ακόμα και μετά την προσχολική ηλικία. Μην παραξενευτείτε λοιπόν εάν δείτε ένα 9χρονο παιδί να παίζει έχοντας δημιουργήσει έναν φανταστικό κόσμο και να θέλει συνέχεια να μπαίνει σε φανταστικούς ρόλους. Ο Φρόϋντ (Freud) έχει εξηγήσει ότι μέσα από το παιχνίδι φαντασίας το παιδί όχι μόνο βρίσκει τρόπο να κάνει πραγματικότητα τις βαθύτερες επιθυμίες του (π.χ. κάνει ότι φροντίζει ένα άλογο, γιατί θα ήθελε πολύ να έχει ένα άλογο και να κάνει ιππασία), αλλά πολλές φορές βρίσκει τρόπο να διαχειριστεί αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι το άγχος, ο φόβος, η λύπη (π.χ. παίζει τον γιατρό, για να ξεπεράσει το άγχος που του προκαλεί ο γιατρός).
Δρ. Εύη Τρούκη – parentbook.gr