Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) – διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) – είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό και στην ενήλικη ζωή. Εμφανίζεται στο 5-7 % του μαθηματικού πληθυσμού με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών.
Αρκετοί επιστήμονες, ωστόσο, πιστεύουν ότι η συχνότητα εμφάνισης είναι περίπου η ίδια και στα δύο φύλα, με διαφορά ότι τα κορίτσια συχνά δεν είναι υπερκινητικά και διαχειρίζονται καλύτερα τη διαταραχή τους, γι’ αυτό και η διάγνωση μπορεί να διαλάθει ή να γίνει αργότερα. Παρόλο που πρόκειται για μία τόσο συχνή κατάσταση, η ΔΕΠΥ συνεχίζει να είναι ελάχιστα κατανοητή στην κοινότητα και να μην είναι αποδεκτή από όλες τις επιστημονικές και κοινωνικές ομάδες. Βέβαια, την τελευταία 5ετία έχουν ενταθεί οι προσπάθειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, αναφορικά με τη διαταραχή, από διάφορες επιστημονικές ομάδες και φορείς.
- Τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζονται στους ειδικούς, συνήθως, μεταξύ 3 και 7 χρόνων. Η αναγνώριση του προβλήματος συμπίπτει, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ένταξη στο σχολείο εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση προσοχής, οργάνωσης και συμμόρφωσης με τους κανόνες.
Τα χαρακτηριστικά (πυρηνικά) συμπτώματα της ΔΕΠΥ, δηλ. η διάσπαση προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα, θεωρούνται τόσο κοινά στην παιδική ηλικία, που συχνά η διάγνωση παραβλέπεται, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα προβλήματα που η ίδια η ΔΕΠΥ προκαλεί στη συμπεριφορά, στην κοινωνική προσαρμογή ή στη σχολική απόδοση, αποδίδονται σε άλλες καταστάσεις που μπορεί να συνυπάρχουν. Έτσι η ΔΕΠΥ παραμένει συχνά αδιάγνωστη η εσφαλμένα διαγνωσμένη, ενώ ακόμη και όταν γίνεται η σωστή διάγνωση, δεν εφαρμόζεται πάντοτε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο συνδυασμού θεραπευτικών προσεγγίσεων που απαιτεί η αντιμετώπιση της.
Πιο συγκεκριμένα, η διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα χωρίζεται σε τρεις βασικούς τύπους:
Α. Απρόσεκτος τύπος
-Συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας σε σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες.
-Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού.
-Συχνά φαίνεται ότι δεν ακούει, όταν του απευθύνεται ο λόγος.
-Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι.
-Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες.
-Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια.
-Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες.
-Συχνά διασπάται πολύ εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
-Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.
Β. Υπερκινητικός Τύπος
-Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
-Συχνά σηκώνεται από τη θέση του μέσα στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις στις οποίες επιβάλλεται να παραμείνει καθισμένο.
-Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες τον ελεύθερο χρόνο του.
-Συχνά βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν <<κινούμενη μηχανή>>.
-Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα.
Γ. Παρορμητικός Τύπος
-Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
-Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει την σειρά του.
-Συχνά διακόπτει η παρεμβαίνει σε συζητήσεις – δράσεις των άλλων.
Γενικές Οδηγίες για Γονείς και Εκπαιδευτικούς
Η φύση και οι συνθήκες της διαταραχής ΔΕΠΥ ή ADHD πρέπει να συζητηθούν πλήρως με τους γονείς. Η αναγνώριση και ο προσδιορισμός των δύσκολων συμπεριφορών θα οδηγήσει στη δημιουργία στρατηγικών συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο για την καλύτερη αντιμετώπιση τους, με σταθερό και συνεπή τρόπο. Όταν οι σκοποί και οι τεχνικές χρησιμοποιούνται από γονείς και δασκάλους, είναι πιο πιθανό το παιδί να μάθει τι αναμένεται από αυτό και να << χτίσει >> πάνω στις υπάρχουσες δυνάμεις του.
Η ρύθμιση συμπεριφοράς θα βοηθήσει στη βελτίωση της συγκέντρωσης, της κατάλληλης ανταπόκρισης στις κοινωνικές περιστάσεις και στη μείωση των ξεσπασμάτων θυμού και επιθετικών εκρήξεων.
Τεχνικές διαχείρισης συμπεριφοράς για άτομα με ΔΕΠ-Υ (ADHD)
Οι γονείς θα πρέπει επίσης να συμφωνήσουν μεταξύ τους στο πως θα υιοθετήσουν μία σταθερή αντιμετώπιση των δυσκολιών του παιδιού τους. Βεβαίως αυτό είναι δύσκολο, αν αντιλαμβάνονται διαφορετικά τα προβλήματα και τις δυσκολίες, αν για παράδειγμα ο ένας γονιός βλέπει το παιδί σαν << άτακτο >>, ενώ ο άλλος εξηγεί την συμπεριφορά του παιδιού ως αποτέλεσμα μίας αναπτυσσόμενης δυσλειτουργίας το θεωρεί δηλαδή << διαφορετικό >>.
Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ (ADHD) μπορούν να μάθουν να ελέγχουν τις αντιδράσεις τους με τεχνικές συμπεριφοράς που έχουν συσταθεί από κλινικούς ψυχολόγους. Αυτό μπορεί να τους βοηθήσει να μάθουν πώς να κάνουν κάτι << εκ περιτροπής >>, να συγκεντρώνονται καλύτερα ή να ολοκληρώνουν εργασίες στο σχολείο. Αυτές οι τεχνικές πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με αυτές που δίνονται από τους γονείς και τους δασκάλους.
Οι γονείς συχνά αναφέρουν ότι τα παιδιά τους δείχνουν κάποια ευαισθησία σε συγκεκριμένα φαγητά. Τα αποτελέσματα ερευνών για την επίδραση συγκεκριμένων συστατικών διατροφής (π.χ. αυτών που βρίσκονται στα πατατάκια, τις σοκολάτες ή την κόκα-κόλα) στα υπερκινητικά παιδιά δεν είναι καταληκτικά. Η αλλαγή διαιτολογίου μπορεί να εξεταστεί σ’αυτές τις περιπτώσεις, αλλά χρειάζεται προσεκτική επιμέλεια και επίβλεψη για να καταλάβουμε, αν έχει αποτέλεσμα.
Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις
Η θέση του παιδιού στην τάξη πρέπει να εκτιμηθεί βάση αξιολόγησης των εκπαιδευτικών, κοινωνικών και ψυχολογικών του αναγκών. Στην ιδανική περίπτωση, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ (ADHD) ανταποκρίνονται καλά σε μικρή ομάδα (με μεγάλη προσοχή από ενήλικες) και στις δομημένες δραστηριότητες (απλές και ξεκάθαρες εντολές όπου ελέγχεται συνεχώς ότι κατανόησαν και κατέγραψαν νέες πληροφορίες). Κάτι τέτοιο δεν είναι πάντοτε εφικτό στις συνηθισμένες σχολικές τάξεις, όμως η προσθέτη υποστήριξη και η προσοχή από τον δάσκαλο, καθώς και ο περιορισμός των μαθησιακών σκοπών, μπορεί να είναι αρκετά για να κρατήσουν το παιδί στο σχολείο, όπου φοιτά.
Οι κοινωνικές του δραστηριότητες πρέπει επίσης να παρακολουθούνται αντίστοιχα. Για παράδειγμα τα παιδιά με ADHD συνήθως χάνονται σε μεγάλες ομάδες με μη δομημένες δραστηριότητες (π.χ. στην παιδική χαρά), οπότε και μπλέκουν σε μπελάδες.
- Ενημερώστε το παιδί εκ των προτέρων για το πρόγραμμα. Αναλυτικά για το τι θα κάνει ή πείτε του πότε είναι η σειρά του. Χρησιμοποιήστε απλές, ξεκάθαρες και άμεσες οδηγίες. Χρησιμοποιήστε μόνο μία οδηγία κάθε φορά. Αποφύγετε μεγάλες και πολύπλοκες εντολές, όπως το να ζητάτε από το παιδί να κάνει 2 έως 3 πράγματα συγχρόνως. Θα το μπερδέψουν. Προχωρήστε στην επόμενη δραστηριότητα, μόνο όταν το παιδί έχει ολοκληρώσει την προηγούμενη.
- Έχετε ένα δομημένο ημερήσιο πρόγραμμα. Έχετε ξεκάθαρους κανόνες και ρουτίνες. Βοηθήστε τον να μάθει σε μικρά κομμάτια, με συχνά διαλείμματα.
- Κάντε τις ασχολίες ενδιαφέρουσες. Το παιδί πρέπει να έχει σταθερούς κανόνες και οι στόχοι δεν πρέπει να αλλάζουν στην πορεία: αν, για παράδειγμα, αναμένεται να σταματήσει να χτυπάει τα άλλα παιδιά και το καταφέρει, δε θα πρέπει να του αναθέσετε να συμμορφωθεί και με άλλα πράγματα, όπως το να ντύνεται, εκτός κι αν αυτό έχει συζητηθεί προηγουμένως μαζί του. Αλλιώς θα χάσει το ενδιαφέρον του για τις εργασίες, που δεν θα μπορέσει ποτέ να ολοκληρώσει.
- Αποφύγετε τις γενικεύσεις. Όπως το να περιμένετε να είναι << φρόνιμο >> ή να << συμπεριφέρεται >> καλά. Περιγράψτε την απαιτούμενη συμπεριφορά πολύ ξεκάθαρα, μην υποθέσετε ότι το παιδί ξέρει τι εννοείτε.
- Χρησιμοποιήστε επιβραβεύσεις για την καλή συμπεριφορά. Οι επιβραβεύσεις θα πρέπει να έχουν νόημα για το παιδί και θα πρέπει να έχουν συμφωνηθεί εκ των προτέρων μαζί του. Χρησιμοποιήστε επιβράβευσεις που δίνουν στο παιδί ένα αίσθημα ευθύνης και ελέγχου.
- Δώστε προσοχή στην καλή συμπεριφορά. Ενισχύστε τις δυνάμεις του και βασιστείτε σε αυτές. Κάντε το ξανά κατανοητό για ποιο λόγο είστε ευχαριστημένοι, μην υποθέτετε ότι ξέρει. Αν μη τι άλλο τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Εργασία με γονείς και εργασία με το σχολείο.
Γονείς, δάσκαλοι και καθηγητές θα πρέπει να καταλάβουν τη φύση των προβλημάτων και στη συνέχεια να δημιουργήσουν μία συνεπή προσέγγιση αρχικά στο σπίτι και έπειτα στο σχολείο. Διαφορετικά, το παιδί μπορεί να << μπερδευτεί >> ακόμη περισσότερο.
Μια λεπτομερής εκπαιδευτική – ψυχολογική αξιολόγηση είναι μία καλή αρχή για να γνωρίζουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι τι μπορεί το παιδί να κάνει και τι όχι, π.χ. να καταλάβει την ικανότητα του να συγκεντρώνεται, να καταγράφει νέες πληροφορίες, να κατανοεί αφηρημένες έννοιες και να αποκτά νέες δεξιότητες.
Μία σταδιακή προσέγγιση, για παράδειγμα μικρά αλλά καθαρά βήματα επιτυχίας για να χτιστούν οι δυνάμεις του παιδιού, μπορεί να υιοθετηθεί από το σχολείο και το σπίτι.
Από κοινού συναντήσεις μεταξύ της οικογένειας, των δασκάλων / καθηγητών και των << ειδικών >> μπορούν να βοηθήσουν στην παρακολούθηση της προόδου, να ξεκαθαρίσουν απορίες, να βοηθήσουν στην κατανόηση του παιδιού, να επιλύσουν δυσκολίες πριν αυτές αυξηθούν και να εξασφαλίσουν ότι όλοι εργάζονται με κοινό στόχο. Είναι βασικό να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο σε όλα τα βήματα και επίσης να επιλέγονται οι ίδιες ανταμοιβές.
Ένα μεθοδικό πρόγραμμα συμπληρωμένο από τους γονείς και τους καθηγητές και το οποίο ανταλλάσσεται συχνά, θα διατηρήσει την επικοινωνία μεταξύ τους και έτσι θα γνωρίζουν πώς αντιδρά το παιδί στο πρόγραμμα. Αυτό θα βοηθήσει ιδιαιτέρως σε περίπτωση που το παιδί παίρνει φαρμακευτική αγωγή κατά τη διάρκεια του σχολείου.
Η πρόληψη θα πρέπει να στοχεύει στην αποφυγή της ανάπτυξης προβλημάτων σε παιδιά με ΔΕΠΥ, όπως το να μένουν πίσω στο σχολείο, το να είναι απογοητευμένα και να εμφανίζουν αντιδράσεις επιθετικής συμπεριφοράς, να αισθάνονται αποτυχημένα, να χάνουν τις ελπίδες τους, να δυσκολεύονται να κάνουν φίλους και να μπλέκουν σε μπελάδες. Επίσης, υπάρχει κίνδυνος οι γονείς να απογοητεύονται και αποκαρδιώνονται απορρίπτοντας σταδιακά το παιδί. Πέρα από την εφαρμογή των παραπάνω στρατηγικών, σταθερά και για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι σημαντικό να έχετε κατά νου συνοδά προβλήματα κατά την ανάπτυξη του παιδιού.
Σημαντικά βήματα επίσης είναι τα παρακάτω:
- Να ενθαρρύνονται οι κοινωνικές δραστηριότητες και φιλίες. Αρχικά με προφύλαξη και δομημένο τρόπο και σταδιακά ενθαρρύνοντας περισσότερο αυθορμητισμό και πειραματισμό. Αυτό θα επιτρέψει στο παιδί να βιώσει την επιτυχία πριν προχωρήσει σε πιο πολύπλοκες κοινωνικές επαφές.
- Να προωθούνται τα χόμπι και οι κλίσεις του παιδιού. Σε ευχάριστες ενασχολήσεις, εξωσχολικά ενδιαφέροντα, και, για τους εφήβους, εκείνες που θα τους ωφελήσουν σε μελλοντική εκπαίδευση και προοπτικές καριέρας. Επίσης να αποφεύγονται εργασίες και δραστηριότητες που μπορεί να οδηγήσουν σε αίσθημα αποτυχίας και σε απογοήτευση.
- Μαζί με το σχολείο, χρησιμοποιήστε κατάλληλες εκπαιδευτικές στρατηγικές και αντικείμενα εκμάθησης, έτσι ώστε το παιδί να συνεχίσει να μαθαίνει και να προοδεύει. Παρακολουθείτε τακτικά αυτές τις στρατηγικές και μετατρέψτε τες, αν δεν αποδίδουν πια. Παρέχεται σταθερή και συνεχή γονική ανταπόκριση στο σπίτι. Συνδυάστε τη σταθερότητα με τη στοργή. Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει τι αναμένεται από αυτό και να μεγαλώσει σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Πηγή: https://paidagogiko.gr/