Πολύ συχνά προσέρχονται στο ιατρείο γονείς που θέτουν το αίτημα αξιολόγησης του παιδιού τους, που μεταξύ άλλων, παρουσιάζει την εξής εικόνα: ξεσπάσματα θυμού, συχνές διαφωνίες, προκλητική συμπεριφορά, κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του λάθη, ευέξαπτο και ευερέθιστο, κρατά κακία και θυμώνει εύκολα, γίνεται συχνά εκδικητικό κτλ. Οι γονείς διερωτώνται φυσικά κατά πόσον το παιδί τους έχει κάποια ψυχιατρική ή αναπτυξιακή διαταραχή. Εννοείται ότι από το μυαλό των παιδοψυχίατρων περνούν κάποια σενάρια και υποψίες για διάφορες διαγνώσεις που μπορούν να εξηγήσουν τα πιο πάνω. Πριν όμως καταλήξει, ο παιδοψυχίατρος έχει να κάνει μια αρκετά μεγάλη «έρευνα».
Παίρνουμε λοιπόν ένα ενδελεχές ατομικό, ιατρικό, αναπτυξιακό ιστορικό από τους γονείς, βλέπουμε το παιδί και το αξιολογούμε, μιλούμε με τους εκπαιδευτικούς ή άλλα άτομα που έχουν συχνή επαφή με το παιδί, όπως π.χ. τις γιαγιάδες, που στην χώρα μας, κακά τα ψέματα, τους έχει ανατεθεί γονεϊκός ρόλος και βάζουμε τα κομμάτια του παζλ στη θέση τους. Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών έχουμε να κάνουμε με φυσιολογικά αναπτυσσόμενα παιδιά, με καλές γνωστικές λειτουργίες και κοινωνικές δεξιότητες. Παιδιά τα οποία όμως δεν έμαθαν ποτέ να αυτορυθμίζουν το συναίσθημα τους και που ποτέ δεν έμαθαν να περιμένουν. Άρα, στις πλείστες των περιπτώσεων καταλήγουμε στο κάτωθι συμπέρασμα: «Σύνδρομο του Κακομαθημένου Παιδιού» όπερ σημαίνει…ουδέν ψυχοπαθολογικό, το παιδί απλούστατα χρήζει άμεσης οριοθέτησης και οι γονείς συμβουλευτικής.
Καλούμαστε να δουλέψουμε με ματαιωμένους, αβοήθητους γονείς-μάρτυρες και ένα παιδί που χαρακτηρίζεται από τους εν μέρη συνειδητοποιημένους ως «αχάριστος τύραννος»…λες και το θέλει να το κάνει, ή από τους καθόλου συνειδητοποιημένους ως «πολύ γλυκό μωρό, η γιαγιά φταίει που το καλομαθαίνει»… λες και είναι υποχρέωση της γιαγιάς ή καθήκον της να μεγαλώσει ένα παιδί κατά παραγγελίαν. Κάπου εδώ να αναφέρω ότι ουκ ολίγες φορές χρειάζεται ο ειδικός ψυχικής υγείας να γίνει ο «κακός» ρεαλιστής της υπόθεσης και να ξεστομίσει την πραγματικότητα… ότι η οριοθέτηση ενός παιδιού είναι αποκλειστική ευθύνη των γονέων και ότι το παιδί δεν οριοθετείται από μόνο του.
Είναι ερευνητικά τεκμηριωμένο ότι τα σταθερά όρια δίνουν στα παιδιά μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση, ανθεκτικότητα και αυτονομία. Όσο αυτονόητη και αν φαίνεται η διαδικασία της οριοθέτησης στα μάτια του ειδικού, για τους γονείς αποδεικνύεται να φαίνεται σαν μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Αρκετοί γονείς μάλιστα νιώθουν ότι η οριοθέτηση είναι μια δυναστική, αυταρχική τιμωρητικότητα.
«Μα! να το κτυπήσω δηλαδή;» εξαιρετικά συχνή ερώτηση που ακούμε και που σαφέστατα πρόκειται για παρερμήνευση της οριοθέτησης. Σίγουρα κανένας ειδικός ψυχικής υγείας δεν θα υποστηρίξει τον ξυλοδαρμό ή την οποιαδήποτε άσκηση σωματικής βίας.
Εξηγούμε στους γονείς ότι με οριοθέτηση εννοούμε ότι αυτοί πρέπει:
-Να βάλουν δίκαια και σταθερά όρια (π.χ δεν με διακόπτεις όταν μιλάω)
– Να προτείνουν λογικούς κανόνες (π.χ σε αυτό το σπίτι βοηθάμε όλοι)
– Να παρέχουν σαφείς οδηγίες με ευγενικό τρόπο και ξεκάθαρο (π.χ όταν έρχεσαι σπίτι, σε παρακαλώ να βάζεις την τσάντα σου στο δωμάτιο σου)
– Να επαινούν και να ενθαρρύνουν τη συνεργασία (π.χ συγύρισες πολύ καλά τα παιχνίδια σου)
– Να αντιδρούν άμεσα στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά (π.χ Σταμάτα αμέσως να διακόπτεις τον μπαμπά που μιλάει στο τηλέφωνο)
– Να μάθει το παιδί να δέχεται τις συνέπειες των πράξεων του είτε θετικές είτε αρνητικές (π.χ τώρα που διάβασες μπορείς να παίξεις με την ταμπλέτα, έσπασες το βάζο παίζοντας μπάλα; Μάζεψε τα και σκέψου πως θα το αναπληρώσεις)
Όλα βάσει την χρονολογική και αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού φυσικά!!
Όλα τα πιο πάνω πρέπει να έχουν συμφωνηθεί μεταξύ γονέων και παιδιού. Έτσι το παιδί θα ξέρει ποιος είναι ο αναμενόμενος τρόπος συμπεριφοράς και ο γονέας δεν θα αλλάζει τους κανόνες ανάλογα την συγκυρία, π.χ δεν κάνω παρατήρηση στο παιδί μου που διακόπτει, ενώ μιλάω, επειδή είμαστε σε επίσκεψη και ντρέπομαι.
Βασική προϋπόθεση της σωστής οριοθέτησης είναι ο ίδιος ο γονέας να αποτελεί πρότυπο για το παιδί και να εφαρμόζει ο ίδιος στην πράξη όλα αυτά που προσπαθεί να μάθει στο παιδί του. Εάν δεν μπορεί ο γονέας να σταματήσει να κοιτάζει το κινητό του, δεν μπορεί να λέει στο παιδί του να σταματήσει να παίζει ηλεκτρονικά. Αυτό θα είναι το λιγότερο οξύμωρο!
Η οριοθέτηση ουδεμία σχέση δεν έχει με την καταπίεση και με την τιμωρία. Αντίθετα αφορά τον σεβασμό του ενός προς τον άλλον, του παιδιού προς τον γονέα και το ανάποδο και στο τέλος τον σεβασμό προς εαυτόν…γιατί να μαζεύω εγώ η μητέρα τα λερωμένα ρούχα του 10χρονου; Σίγουρα μπορεί και μόνο του!
Άλλωστε η υπακοή σε κανόνες είναι απαραίτητη για την κοινωνική μας επιβίωση. Το παιδί που σήμερα χοροπηδάει με τα παπούτσια στους καναπέδες είναι ο αυριανός ενήλικας που παρκάρει σε χώρο στάθμευσης αναπήρων. Το παιδί που σήμερα μαθαίνει να τα έχει όλα στο χέρι, χωρίς κόπο, είναι ο αυριανός αγενέστατος ενήλικας που θα σε προσπεράσει στην ουρά για το ταμείο. Το παιδί που δεν σέβεται στο σπίτι είναι ο αυριανός πιθανός εξυπνάκιας του σχολείου.
Ας βοηθήσουμε τα παιδιά να ωριμάσουν και να αναπτυχθούν. Ναι μεν στα μάτια μας, τα δικά μας τα παιδιά είναι το παν, αλλά δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να μεγαλώνουμε εγωκεντρικούς παντοκράτορες. Για το δικό τους το καλό και… το δικό μας!
Άρθρο της Δρ. Μάχη Κλεάνθους Παιδοψυχίατρος