Ο φόβος είναι ένα από τα κυρίαρχα συναισθήματα και αναπόσπαστο κομμάτι των ανθρώπων, καθώς όλοι μας, αργά ή γρήγορα θα βρεθούμε αντιμέτωποι μαζί του. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά δυσάρεστο συναίσθημα που προκαλεί δυσφορία και άγχος, αποτελώντας ταυτόχρονα μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε επικείμενους κινδύνους.
Το συναίσθημα του φόβου βιώνεται πολύ συχνά και σε μικρές ηλικίες προκαλώντας την ανησυχία τόσο των ίδιων των παιδιών όσο και των γονέων.
Ένα από τα σπουδαιότερα ζητήματα, είναι να μάθουμε να διαχωρίζουμε τον φόβο από την παιδική φοβία. Ο φόβος αποτελεί μία συνηθισμένη αντίδραση του παιδιού μπροστά στο άγνωστο, σε μία κατάσταση ή ένα ερέθισμα που δε γνωρίζει. Έτσι, ένα παιδί από τη βρεφική ηλικία έως και 4 ετών (προσχολική ηλικία), βιώνει το λεγόμενο «άγχος του αποχωρισμού». Πρόκειται για ένα πολύ συνηθισμένο φόβο, όπου το παιδί εμφανίζει ανησυχίες περί εγκατάλειψης από το πρόσωπο φροντίδας, που δεν είναι άλλο από τη μητέρα. Πολύ συχνά θα δούμε παιδιά που δυσκολεύονται να αποχωριστούν τη μητέρα τους κατά την έναρξη του παιδικού σταθμού, κλαίνε και αρνούνται να μπουν στην τάξη, καθώς είναι αναγκασμένα να έρθουν σε επαφή με άγνωστα άτομα. Ο φόβος των ξένων και των άλλων παιδιών είναι επίσης ένα πολύ συχνό συναίσθημα στην ηλικία αυτή.
Στην παιδική ηλικία, ο φόβος εστιάζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον. Τα παιδιά βλέπουν εφιάλτες και παρουσιάζουν άρνηση να πάνε στο σχολείο, ενώ από την ηλικία των 8 και έπειτα, εμφανίζονται και σωματικά συμπτώματα, όπως κεφαλαλγίες, κοιλιακοί πόνοι και εφίδρωση, καθώς και ανησυχίες πως θα πάθει κάτι είτε το ίδιο είτε οι γονείς του.
Πέρα όμως από αυτές τις καταστάσεις, τα παιδιά πολύ συχνά αναφέρουν φόβους για το σκοτάδι, για τους γιατρούς, για τα έντομα αλλά και για τέρατα και φανταστικά πλάσματα. Ακόμη, οι φυσικές καταστροφές και άλλοι πραγματικοί κίνδυνοι, όπως είναι η εισβολή ενός κλέφτη στο σπίτι, είναι θέματα που θα απασχολήσουν ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών.
Πότε όμως ένας φόβος μετατρέπεται σε φοβία; Η φοβία έχει να κάνει με την ένταση, τη συχνότητα και τον τρόπο εμφάνισης του συναισθήματος. Πιο συγκεκριμένα:
- Η παιδική φοβία εμφανίζεται πιο συχνά και έχει μεγαλύτερη διάρκεια
- Παρεμποδίζει την καθημερινή ζωή και τη λειτουργικότητα του παιδιού, αφού πολύ συχνά αποφεύγει να έρθει αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα/κατάσταση
- Οι αντιδράσεις των παιδιών είναι πιο έντονες και συνοδεύονται από ψυχοσωματικά συμπτώματα και πιθανές διαταραχές του ύπνου
- Δεν μπορούμε να αποδώσουμε στις παιδικές φοβίες μία λογική βάση
- Η αντιμετώπισή τους απαιτεί ένα υποστηρικτικό κοινωνικό και οικογενειακό δίκτυο και ειδική διαχείριση, πιθανότατα από ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς είναι επίμονες και είναι δύσκολο να υποχωρήσουν από μονές του. Συχνά αντικαθίστανται από άλλες φοβίες
Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθούμε στην προέλευση των φοβιών, καθώς πρόκειται για ένα πολύπλευρο συναίσθημα με πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις. Έτσι λοιπόν, η εμφάνιση μίας φοβίας μπορεί να οφείλετε τόσο σε γενετικούς παράγοντες όσο και στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν ακόμη και οι γονεϊκές συμπεριφορές. Η αντίδραση των γονέων σε ένα εξωτερικό ερέθισμα ή μία κατάσταση θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη ή όχι μίας φοβίας, καθώς άθελά τους ενδέχεται να περάσουν το δικό τους φόβο στα παιδιά. Μην ξεχνάμε επίσης την επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων. Παραδείγματος χάριν, είναι πολύ σύνηθες για ένα παιδί να εμφανίσει σχολική φοβία, εάν έρθει αντιμέτωπο με μία δασκάλα που συνεχώς φωνάζει. Ακόμη, σε περίπτωση που βιώσει έναν ισχυρό σεισμό, ή ένα τροχαίο ατύχημα είναι πιθανό να αναπτύξει φοβία για τις φυσικές καταστροφές και τα ατυχήματα αντίστοιχα, ως αποτέλεσμα των τραυματικών εμπειριών.
Συμβουλές για γονείς
Η στάση των γονέων απέναντι στους φόβους που εμφανίζουν τα παιδιά διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την πορεία και την αντιμετώπιση τους. Πιο συγκεκριμένα, προτείνεται:
- Η ενεργητική ακρόαση. Οι γονείς πρέπει να ακούνε με προσοχή τα παιδιά τους, να δείχνουν κατανόηση και να τα ενθαρρύνουν να μιλήσουν για τις φοβίες τους
- Να αποφεύγουν εκφράσεις που είναι πιθανόν να δημιουργήσουν φοβίες στα παιδιά τους, όπως π. χ «θα έρθει ο μπαμπούλας», «θα σε πάρει ο κακός ο λύκος» κ. ά.
- Να αποφεύγουν να πιέσουν το παιδί να αντιμετωπίσει τις φοβίες του, εκτίθοντάς το στο φοβικό ερέθισμα/κατάσταση. Αντιθέτως μπορούν να το βοηθήσουν στηρίζοντάς το και εξηγώντας του τι είναι πραγματικό και τι όχι
Αντιμετώπιση
Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των παιδικών φόβων είναι η αυτοπαρατήρηση. Ενθαρρύνουμε το παιδί να παρατηρήσει τις σκέψεις που κάνει και το επακόλουθο συναίσθημα που βιώνει και προτείνουμε τεχνικές χαλάρωσης, καθώς και σταδιακή έκθεση στο φοβικό ερέθισμα. Μπορούμε ακόμη να διαβάσουμε παραμύθια μαζί με τα παιδιά τους που να πραγματεύονται το θέμα της φοβίας και να συζητήσουν μαζί τους τρόπους διαχείρισης. Τέλος, αποτελεσματική είναι και η τεχνική της γνωσιακής αμφισβήτησης και αναδόμησης. Το παιδί, με τη βοήθεια και την καθοδήγηση κάποιου ειδικού, επιχειρεί να αλλάξει μία δυσλειτουργική σκέψη αντικαθιστώντας τη από μία άλλη, πιο λειτουργική , που θα το βοηθήσει να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες της καθημερινότητας που προέρχονται από τη φοβία που έχει αναπτύξει.
Πηγή: paidagogiko.gr