Πραγματολογικές Δεξιότητες: πλάθοντας τον κοινωνικό λόγο του παιδιού σας

Η κατάκτηση του λόγου είναι ένα θαυμαστό ταξίδι που ξεκινά στη γέννηση και συνεχίζεται με ραγδαίες ταχύτητες στα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού. Η επιθυμία μας να επικοινωνούμε και συνδεόμαστε με τους άλλους είναι τόσο μια κοινωνική διαδικασία όσο και μια εμπειρία μάθησης του λόγου.

Η μάθηση της χρήσης του λόγου σαν εργαλείο σκέψης και επικοινωνίας είναι μία από τις πιο σημαντικές φάσεις ανάπτυξης των πρώτων χρόνων. Η αλληλεπίδραση με άλλα άτομα με αποτελεσματικούς και κατάλληλους τρόπους είναι βασικό κομμάτι της διαδικασίας ωρίμανσης μέσω της οποίας τα μικρά παιδιά γίνονται ικανοί ενήλικες. Η ανάπτυξη καλών πραγματολογικών δεξιοτήτων είναι ένα σημαντικό σκαλοπάτι στο ταξίδι της κατάκτησης του λόγου.

Τι είναι ο κοινωνικός λόγος;

Στη διάρκεια των πρώτων πέντε χρόνων, τα παιδιά από την απλή δημιουργία ήχων του λόγου φτάνουν στην οργάνωση των ήχων σε λέξεις με νόημα. Κάποια στιγμή αυτές οι λέξεις σχηματίζουν μαζί προτάσεις που είναι γραμματικά σωστές. Πριν το παιδί κλείσει τα πέντε του χρόνια, έχει καταφέρει να οργανώσει αυτές τις προτάσεις σε εκτεταμένες περιγραφές. Η χρήση αυτών των προτάσεων, για να επικοινωνήσουμε με άλλους αποτελεσματικά και με κατάλληλο τρόπο, είναι γνωστή ως κοινωνικός λόγος. Τα περισσότερα παιδιά κατακτούν εύκολα τη δεξιότητα του κοινωνικού λόγου αν και αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία. Τα παιδιά λαμβάνουν βοήθεια από τους γονείς τους, από τα μέλη της οικογένειας αλλά και φίλους οι οποίοι παρέχουν απαραίτητα λεκτικά παραδείγματα καθώς και εξάσκηση στην επικοινωνία. Τα παιδιά που πετυχαίνουν στη μάθηση του κοινωνικού λόγου, ξεκινούν να αντιλαμβάνονται τους κοινωνικούς κανόνες και έπειτα, μορφοποιούν τον λόγο τους ώστε να επικοινωνούν με τους άλλους ικανοποιητικά.

Τι είναι η επικοινωνιακή ικανότητα;

Η κατανόηση του τρόπου διεξαγωγής μιας συζήτησης είναι ένα σημαντικό μέρος της μάθησης του κοινωνικού λόγου. Ο λόγος είναι ένα εργαλείο για την επικοινωνία, αλλά η επικοινωνία είναι κάτι παραπάνω από απλή ομιλία. Είναι ένα αμφίδρομο κοινωνικό σύστημα που μας επιτρέπει να συνδεόμαστε με τους άλλους. Μερικές φορές, η επικοινωνία πραγματοποιείται χωρίς τη χρήση λέξεων! Ένα μωρό επικοινωνεί αυτό που επιθυμεί ή αισθάνεται με το κλάμα ή το χαμόγελο. Επίσης, επικοινωνία πραγματοποιείται μέσω της γλώσσας του σώματος και των χειρονομιών. Αν κάποιος είναι καλός στην επικοινωνία, σημαίνει πως έχει κατακτήσει τη δεξιότητα να παράγει λόγο κατάλληλο για τον ακροατή ή την περίσταση.

Ποιες είναι οι απαραίτητες ικανότητες για καλή επικοινωνία; Που βασίζονται οι πραγματολογικές δεξιότητες;

Τα άτομα που διεξάγουν επιτυχημένο επικοινωνιακό λόγο καταλαβαίνουν αυτό που τους λένε (κατανόηση). Επίσης, μπορούν να μεταφέρουν ένα μήνυμα με κατανοητό περιεχόμενο (έκφραση). Άλλες δεξιότητες, αναγκαίες για να έχει κάποιος καλές πραγματολογικές ικανότητες, είναι η έναρξη και η συνέχιση μιας συζήτησης με σειρά (το κάθε άτομο παίρνει τον λόγο με τη σειρά), αλλά και η παροχή κατάλληλων πληροφοριών και η επιδέξια αλλαγή του θέματος. Η γνώση του πώς κάνουμε ερωτήσεις, πώς ζητάμε βοήθεια και πώς εκφράζουμε αυτό που νοιώθουμε, είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του κοινωνικού λόγου.

Οι αλλαγές στον λόγο και η προσαρμογή του για τον ακροατή και την περίσταση, είναι μάλλον το πιο δύσκολο κομμάτι των πραγματολογικών δεξιοτήτων. Τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν με λόγο και τόνο ανάλογο της κάθε περίστασης ή του ακροατή όταν ακούν άλλους να μιλούν. Οι οδηγίες και τα παραδείγματα βοηθούν τα παιδιά να μάθουν να χαιρετούν με τον κατάλληλο τρόπο και πώς να μην φέρνουν σε αμηχανία ή να πληγώνουν τους άλλους.

Προώθηση κοινωνικού λόγου σε παιδιά με περιορισμένες γλωσσικές ικανότητες

Η ενίσχυση του κοινωνικού λόγου σε παιδιά με γλωσσικά προβλήματα είναι εξαιρετικά σημαντική. Η απογοήτευση και ο εκνευρισμός που προκύπτει εξαιτίας της δυσκολίας του παιδιού να καταλάβει ή να εκφράσει τις σκέψεις του μέσω του λόγου, μπορεί να οδηγήσουν σε δυσκολίες στη μάθηση που με τη σειρά τους θα βλάψουν την αυτοεκτίμηση του παιδιού. Τα παιδιά με καθυστέρηση ή προβλήματα στην κατάκτηση του λόγου έχουν να αντιμετωπίσουν και το κοινωνικό ρίσκο αυτής της κατάστασης καθώς μεγαλώνουν και ξεκινούν τη συναναστροφή με συνομήλικα παιδιά.

Πώς προωθούμε τον κοινωνικό λόγο;

Η προώθηση της κοινωνικής γλώσσας βασίζεται στις εμπειρίες που θα έχουν τα παιδιά (στην πράξη και όχι στη θεωρία) και που θα είναι κατάλληλες για το αναπτυξιακό τους επίπεδο αλλά σημαντικές και ευχάριστες για τα ίδια.

Κεντρίστε την προσοχή του παιδιού σας πριν του μιλήσετε. Έτσι, θα του δώσετε το μήνυμα πως η επικοινωνία είναι σημαντική. Μετά, βρεθείτε στο ύψος του, κοιτάζοντας το παιδί στα μάτια. Πείτε το όνομά του και αγγίξτε το απαλά. Να έχετε στο νου σας και τις παρακάτω προτάσεις για την ενίσχυση των δεξιοτήτων του κοινωνικού λόγου:

Ακούστε πραγματικά και ανταποκριθείτε στο μήνυμα

Το παιδί σας προσπαθεί να συμμετέχει και να απαντάει σε αυτό που του λέτε όταν επικοινωνεί. Η δική σας, άμεση ανταπόκριση στο κλάμα ή σε οποιοδήποτε άλλο παράπονο του μωρού σας, μεταφέρει το μήνυμα πως οι επικοινωνιακές προσπάθειες είναι πετυχημένες για την εκπλήρωση αναγκών. Ανάλογα, μια θετική ανταπόκριση στην παράκληση του παιδιού σας για «κι άλλο γάλα», θα ενισχύσει θετικά την επικοινωνία:

«Θέλεις κι άλλο γάλα. Σου έφερα. Θέλει και η κούκλα σου γάλα;»

Μιλήστε με τα παιδιά, όχι σε αυτά

Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει το παιδί σας καλός συνομιλητής είναι η συμμετοχή του σε συζητήσεις! Παρατηρήστε παρέα με το παιδί εικονογραφημένα βιβλία ή ασχοληθείτε με δραστηριότητες που βασίζονται στην αλληλεπίδραση. Η διεξαγωγή μιας συζήτησης σημαίνει πως εσείς απαντάτε στα ερωτήματα του παιδιού ενώ μερικές φορές σαμποτάρετε τη ροή της κουβέντας για να παροτρύνετε το παιδί να μιλήσει περισσότερο. Στο παράδειγμα που ακολουθεί, μια μητέρα προωθεί την επικοινωνία, ανταποκρινόμενη σε αυτό που λέει το παιδί της και στη συνέχεια επεκτείνει την κουβέντα καθιστώντας αναγκαία την ερώτηση του παιδιού για βοήθεια:

Μαμά: «Ας φτιάξουμε σάντουιτς για κολατσιό. Ποιος θα με βοηθήσει;»

Σοφία: «Εγώ βοήθεια».

Μαμά: «Α, θέλεις να βοηθήσεις, Φέρε μου το βάζο με την μαρμελάδα».

Σοφία: (προσπαθεί να ανοίξει το βάζο)

Μαμά: (βλέπει και περιμένει) «Έχεις έτοιμη τη μαρμελάδα;»

Σοφία: «Δεν μπορώ».

Μαμά: «Δεν μπορείς να ανοίξεις το βάζο; Θέλεις βοήθεια;»

Σοφία: «Βοήθεια».

Μαμά: «Θα σε βοηθήσω να ανοίξεις το βάζο».

Διατηρήστε απλές συζητήσεις

Βοηθήστε το παιδί σας να καταλάβει τα μηνύματα που του δίνετε, μιλώντας με απλές προτάσεις, λίγο μακρύτερες από τις συνηθισμένες.

Δοκιμάστε: «Πρώτα, πάρε το πινέλο. Μετά, θα ζωγραφίσουμε».

Αντί: «Αφού πάρουμε το πινέλο, θα μπορέσουμε να ζωγραφίσουμε τις εικόνες των ανθρώπων στην οικογένειά μας».

Για τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κατανόηση και την ομιλία, μπορείτε να δώσετε μία και δύο οδηγίες τη φορά.

Συνεχίστε τη συζήτηση

Συνεχίστε τη συζήτηση με την επέκτασή σας σε αυτό που λέει το παιδί, όταν εκείνο παρουσιάζει περιορισμένες λεκτικές δεξιότητες.

Γονέας: «Τι κρατάς εκεί;»

Παιδί: «Φορτηγό».

Γονέας: «Αυτό είναι ένα μεγάλο φορτηγό. Τρέχει γρήγορα».

Όταν τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν με μεγαλύτερες προτάσεις, καλό είναι να κάνετε ανοιχτού τύπου ερωτήσεις που απαιτούν παραπάνω από μια μονολεκτική απάντηση.

Δοκιμάστε: «Τι είδες στον ζωολογικό κήπο;»

Αντί: «Είδες κάποιον ελέφαντα στον ζωολογικό κήπο;»

Καθώς τα παιδιού κατακτούν λεκτικές και σκεπτικές δεξιότητες, παρέχετε προκλήσεις με σύνθετες ερωτήσεις που χρειάζονται αιτιολόγηση, όπως: «Τι πιστεύεις πως πρέπει να κάνεις όταν…», ή «Γιατί κουνιέται ο χαρταετός;»

Ενθαρρύνετε τις δεξιότητες παιχνιδιού

Η κοινωνική γλώσσα που χρησιμοποιεί το παιδί στη συναναστροφή του με τα άλλα παιδιά διαφέρει από την κοινωνική γλώσσα που μαθαίνει ακούγοντας ενήλικα άτομα. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να παίζει με άλλα παιδιά και να συμμετέχει σε παιχνίδια ρόλων κτλ. Αν κριθεί απαραίτητο, ξεκινήστε εσείς το παιχνίδι και δώστε κάποιες ιδέες στον φίλο του παιδιού σας.

Θέστε ένα καλό παράδειγμα

Καλό είναι να είστε ευγενικοί, λέγοντας: «Ευχαριστώ», «Παρακαλώ», και «Συγνώμη» στις δικές αλληλεπιδράσεις, ώστε να ενθαρρύνετε το παιδί να κάνει το ίδιο. Βοηθήστε το παιδί σας να μάθει να λέει «Γεια» και «Αντίο» σε οικεία πρόσωπα και μέλη της οικογένειας. Η ευαισθησία που θα δείξετε για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων στις συζητήσεις σας, ενισχύει την ενσυναίσθηση και την ανάλογη λεκτική συμπεριφορά του παιδιού σας. Δηλαδή, το δικό σας καθημερινό παράδειγμα θα είναι ο καλύτερος δάσκαλος για το παιδί σας.

Πηγή: Linda M. Levine, Parent Articles 2, Communication Skill Builders, a division of The Psychological Corporation, https://logosepikinonia.gr/