Μία από τις πιο συχνές αιτίες για την παραπομπή ενός παιδιού για Εργοθεραπευτική αξιολόγηση και επιβοήθηση στο Δημοτικό Σχολείο είναι οι δυσκολίες του στη γραφή. Συχνά όμως, όπως θα αναπτυχθεί στη συνέχεια, τα παιδιά αυτά δεν έχουν κατακτήσει βασικές δεξιότητες προγραφής, απαραίτητες για τη μεταγενέστερη ανάπτυξη δεξιοτήτων γραφής, όπως το μέγεθος, το φορμάρισμα, η κατασκευή, η ευθυγράμμιση και η απόσταση. Καλείται λοιπόν ο Εργοθεραπευτής να βοηθήσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα το παιδί να περάσει από τα πρωιμότερα στάδια προγραφής -ίσως ξεκινώντας όπως θα δούμε και στη συνέχεια ακόμη παρακάτω από τον έλεγχο στάσης ή τα πρότυπα σύλληψης και προγραμματισμού- σε ένα παιδί που δυστυχώς το σύστημα εργασίας του τρέχει και το Σχολείο απαιτεί άμεση διόρθωση των δυσκολιών (αλήθεια, έχετε παρατηρήσει πόσο γρήγορα προχωράει η ύλη και οι απαιτήσεις γραφής στην Α΄ Δημοτικού;).
Α. Η Ανάπτυξη της Γραφοκινητικότητας
Η γραφή είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη δεξιότητα. Στην ουσία είναι η πολυπλοκότερη δεξιότητα που θα μάθει ένας άνθρωπος.
Για να μπορέσουμε να γράψουμε, σημαίνει ότι αρχικά έχουμε μια νοητική εικόνα, αναπαράσταση και ανάμνηση του γράμματος (πώς είναι, με τι μοιάζει το κάθε γράμμα) και στη συνέχεια να έχουμε αναπτύξει ένα κινητικό προγραμματισμό για να το αναπαράξουμε (να το κατασκευάσουμε δηλαδή) όπως ακριβώς το θυμόμαστε.
Η ανάπτυξη του υψηλότερου επιπέδου γραφής για ένα παιδί, θα πρέπει να ξεκινήσει αρχικά από την ικανότητα του παιδιού να αντιγράψει απλά σχήματα. Τα παιδιά που είναι σε θέση να αντιγράφουν βασικά προγραφικά σχήματα, είναι σε θέση να αντιγράψουν σημαντικά περισσότερα γράμματα από εκείνα που δεν μπορούν. Η έρευνα έχει αποδείξει ότι τα παιδιά που έχουν δυσκολίες στην αντιγραφή σχημάτων στο DTVP-3 test, έχουν δυσκολίες στην κατασκευή των γραμμάτων. Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχνάμε ποτέ: Πριν προχωρήσουμε στην εκμάθηση γραμμάτων, το παιδί πρέπει να μάθει να αντιγράφει (και στην πορεία και να αναπαράγει) προγραφικά σχήματα (οριζόντιες γραμμές, κύκλους, κάθετες γραμμές, τεμνόμενες και διαγώνιες γραμμές σταυρό, τρίγωνο, τετράγωνο, σπίτι, παιδάκι). Και αυτό πρέπει να γίνει στις ηλικίες των 4-5 ετών (ηλικία προνηπίου). Σε αυτή την ηλικία θα πρέπει το παιδί να εκπαιδευτεί και σε πάρα πολλές κατασκευαστικές ασκήσεις, τόσο τρισδιάστατες (πχ κύβοι), όσο και δυσδιάστατες (πχ με ξυλάκια ή πλαστελίνη). Μόνο τότε θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην εκπαίδευση του σχηματισμού γραμμάτων και την κατασκευή τους, συνήθως, κατά τη διάρκεια του νηπιαγωγείου (ηλικίας μεταξύ 5 – 6), όπου -εάν έχει εξασκηθεί ένα παιδί στην προγραφή θα μάθει πώς να σχηματίσει με ακρίβεια και να κατασκευάσει επαρκώς τα γράμματα του αλφαβήτου.
Η έρευνα επίσης (Claire Heffron 2016) αποδεικνύει ότι η σωστή αναπτυξιακή πορεία εκμάθησης γραμμάτων ακολουθεί στο Νηπιαγωγείο (και όχι στο Προνήπιο) τον εξής δρόμο:
(α). Το παιδί κατακτά πρώτα τα κεφαλαία γράμματα με ευθείες και κύκλους (Τ,Π, Η, Ι, Γ, Ε, Ξ, Ο, Θ, Φ)
(β). Κατόπιν τα κεφαλαία με λοξές γραμμές (Α,Δ,Λ,Χ,)
(γ). Κατόπιν πιο πολύπλοκης σύνθεσης γράμματα (Β, Μ, Κ,Υ,Ζ,Ν, Ρ, Σ, Υ)
(δ). Στη συνέχεια μικρά (πεζά) γράμματα, προσθέτοντας μια άλλη διάσταση στα γράμματα που είναι τα ψηλά, κοντά, και με ουρά γράμματα.
(ε). Στη συνέχεια αριθμούς
(στ). Το προτελευταίο στάδιο είναι λέξεις
(ζ). Μέχρι το τέλος της Α΄ Δημοτικού μπορούν να γράφουν σωστά προτάσεις.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, υπάρχει διαφορά μεταξύ της νοητικής απεικόνισης του γράμματος («σχηματισμός» γράμματος =πώς φαίνονται τα γράμματα) και της αναπαραγωγής του μέσω του προγραμματισμού και της ακρίβειας («κατασκευή» γράμματος =πώς το παιδί παράγει κάθε γράμμα). Οι αποτελεσματική κατασκευαστικότητα οδηγεί στην ευαναγνωσία, την άνεση και την ταχύτητα αλλά προϋποθέτει σωστή ικανότητα σχηματισμού.
Μόνον αφού τα παιδιά έχουν αναπτύξει ακριβή σχηματισμό και κατασκευή γραμμάτων, θα είναι σε θέση να κρατήσουν τα γράμματα εντός του καθορισμένου χώρου στη σελίδα. Μόνο τότε δηλαδή μπορούν να μάθουν πώς να διατηρούν το κατάλληλο μέγεθος στα γράμματα. Κατά τη διάρκεια της πρώτης έκθεσης σε δραστηριότητες γραφής, οι νηπιαγωγοί είναι καλό να εξασκήσουν το παιδί προσχολικής ηλικίας αρχικά να γράφει τεράστια γράμματα που καταλαμβάνουν ολόκληρη τη σελίδα ή σε πίνακα διατηρώντας την κατάλληλη κατασκευαστικότητα και φορά (ασκήσεις μετατοπιστικής γραφής – οι κινήσεις ελέγχονται από τον ώμο). Καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται στο νηπιαγωγείο, αρχίζουν σταδιακά να εξασκούνται στην ικανότητα να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν τις γραμμές στη σελίδα για να καθορίζουν και ελέγχουν το μέγεθος της γραφής τους (ασκήσεις εγγραφής – κινητικότητα δακτύλων).
Το σωστό μέγεθος των γραμμάτων, σχετίζεται πολύ με την ευθυγράμμιση και τη συνεπή χρήση της κάτω γραμμής του τετραδίου ως σημείο αναφοράς για κάθε γράμμα (“πατάνε στη γραμμή”). Αυτή η ικανότητα προκύπτει καθώς τα παιδιά μετακινούνται από το νηπιαγωγείο στην Α΄ Δημοτικού (ηλικίες 6-7 ετών).
Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν και προχωρούν στην αναγνωστική ικανότητα, αρχίζουν να έχουν μια καλύτερη αίσθηση για το πού μια λέξη τελειώνει και αρχίζει η επόμενη λέξη. Αυτό θα πρέπει να συμπίπτει με την ικανότητα να αφήνουν κατάλληλη απόσταση μεταξύ των λέξεων όταν γράφουν (ηλικία Α΄ Δημοτικού, περίπου στα 7 έτη).
Τέλος, τα παιδιά αποκτούν ταχύτητα, ροή και άνεση με τη γραφή προς το τέλος της Β ή στη Γ Δημοτικού (ηλικίες 7,5-9). Αυτό τα οδηγεί στο να είναι σε θέση να κρατούν γρήγορα σημειώσεις στην τάξη και να γράψουν εκθέσεις στον κατάλληλο χρόνο.
Β. Προβλήματα με την ανάπτυξη της γραφοκινητικότητας
Η σωστή ανάπτυξη της γραφοκινητικότητας μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων:
-Διάσπαση προσοχής
-Μη επαρκής σύλληψη μολυβιού
-Απουσία ενδυνάμωσης κορμού και στάσης σώματος
-Μη επαρκής λεπτός συντονισμός κινήσεων
-Αδύναμες οπτικο-αντιληπτικές δεξιότητες
-Μη επαρκής οπτικο-κινητικός έλεγχος
-Μη επαρκής εδραίωση προτίμησης χεριού
-Αδυναμία περάσματος μέσης γραμμής
-Δυσκολίες αισθητηριακής επεξεργασίας
-Μαθησιακές δυσκολίες
Μια πρόσφατη έρευνα με 33 ερωτήσεις σχετικά με τους παράγοντες προγραφής που απαιτούνται για την γραφοκινητική επιτυχία ολοκληρώθηκε το 2015. Στα ερωτηματολόγια απάντησαν 535 Εργοθεραπευτές και βοηθοί Εργοθεραπείας στις ΗΠΑ ( Shah, Lalitchandra J., et al. “Study of Pre-Handwriting Factors Necessary for Successful Handwriting in Children.” World Academy of Science, Engineering and Technology,International Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering 10.3 (2016): 643-650). Οι ειδικοί λοιπόν, όσον αφορά τις δεξιότητες που πρέπει να κατέχει ένα παιδί για την ανάπτυξη της γραφοκινητικότητας, ανέφεραν τα εξής:
98% : ικανότητα μίμησης και αντιγραφής Χ (λοξά περάσματα μέσης γραμμής)
95%: ικανότητα αντιγραφής κάθετων γραμμών, οριζόντιων, κύκλων, τετράγωνων και τρίγωνων
83%: ικανότητα σταθεροποίησης του χαρτιού με το μη κυρίαρχο χέρι
82%: σχήμα σώματος
77%: δεξιότητες οπτικής αντίληψης
74%: ολοκλήρωση πλευρικής προτίμησης χεριού
73%: κινητικός προγραμματισμός
68% : οπτικοκινητική ολοκλήρωση
67%: δυναμική τριποδική σύλληψη
56%: ικανότητα προσοχής, πράξης και κινητικής μάθησης
56%: καλή χρήση ψαλιδιού
55%: σκόπιμη ζωγραφική και βαφή
50%: αμφίπλευρη ολοκλήρωση
43%: κιναίσθηση και ιδιοδεκτικότητα
43%: Επιδέξιοι χειρισμοί εντός χεριού
Όλοι τέλος ανέφεραν ότι ο έλεγχος στάσης σώματος είναι πρωταρχικά απαραίτητη για την ανάπτυξη της γραφοκίνησης.
Επίσης η έρευνα αποδεικνύει ότι όσο γρηγορότερα αρχίζει η εξάσκηση γραφής χωρίς αρχικά και επίμονα την εκπαίδευση της προγραφής, τόσο περισσότερες γραφοκινητικές δυσκολίες θα αντιμετωπίσει ένα παιδί. Προσοχή λοιπόν Νηπιαγωγοί: Τα προνήπια χρειάζονται πολλές ασκήσεις προγραφής για να βελτιωθεί ο σχηματισμός και η κατασκευή. Μη βιάζεστε να εισαγάγετε τα παιδιά στη γραφή.
Γ. Σύντομες παρατηρήσεις στις δυσκολίες
Όταν υπάρχει ένα πρόβλημα σε μία ή περισσότερες από αυτές τις περιοχές, τα παιδιά θα εμφανίσουν σημαντικές δυσκολίες στην γραφοκινητικότητα στην Α΄ Δημοτικού (6-7 ετών) που δυστυχώς –όπως δείχνει η έρευνα- θα παραμείνουν εάν δεν αντιμετωπιστούν από τον Εργοθεραπευτή. Οι δυσκολίες στη γραφή δεν είναι μία ανωριμότητα που θα περάσει. Είναι δυσκολία που δεν φεύγει με το χρόνο. Προφανώς τα παιδιά δεν θα είναι σε θέση να συμβαδίσουν με τους συμμαθητές τους στις ασκήσεις γραφής. Θα δυσκολευτούν να αφήνουν κενά ανάμεσα στις λέξεις τους, όπως γράφουν (ή μπορούν να αφήνουν πολύ χώρο). Μπορεί να μην κρατούν ευθειασμό, να μην πατάνε στη γραμμή, να μη διατηρούν κατάλληλο ή σταθερό μέγεθος στα γράμματα, να εμφανίζουν καθρεπτισμούς κλπ.
Όποια και αν είναι το θέμα, υπάρχουν πολλές στρατηγικές και δραστηριότητες για την αντιμετώπιση των γραφοκινητικών δυσκολιών που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να αντισταθμίσουν τις δυσκολίες ή να τα βοηθήσει να αναπτύξουν τις δεξιότητες που λείπουν. Προγράμματα που εφαρμόζονται αποκλειστικά από Εργοθεραπευτές.
Πηγή: https://proseggisi.gr/