Διαταραχές άρθρωσης
Ίσως να πρόκειται για μια από τις πιο συχνές διαταραχές που συναντά τόσο ένας λογοθεραπευτής όσο και ένας γονιός. Με τον όρο «Διαταραχές Άρθρωσης» αναφερόμαστε στην δυσκολία ενός παιδιού να προφέρει σωστά τα φωνήματα της γλώσσας που ομιλεί. Με πιο απλά λόγια, είναι όταν το παιδί δεν μιλάει «καθαρά» και «δεν λέει σωστά τα γράμματα μέσα στις λέξεις». Η δυσκολία αυτή μπορεί να παρατηρηθεί είτε μόνο σε ένα «γράμμα», είτε σε περισσότερα με αποτέλεσμα η ομιλία του παιδιού να μην είναι καταληπτή, δηλαδή οι γύρω του να μην καταλαβαίνουν τι λέει.
Ας αναλύσουμε όμως λίγο παραπάνω τον τομέα της άρθρωσης και των διαταραχών της. Πριν προχωρήσουμε στα λάθη που μπορεί να κάνει ένα παιδί θεωρείται βοηθητικό να αναλύσουμε τα είδη των διαταραχών άρθρωσης. Μια δυσκολία μπορεί να είναι είτε αρθρωτική διαταραχή είτε φωνολογική διαταραχή. Στην πρώτη περίπτωση το παιδί δεν μπορεί να προφέρει σωστά το γράμμα ή τα γράμματα σε όλες τις πιθανές θέσεις μέσα σε μια λέξη (αρχή, μέση και τέλος) αλλά και όταν του ζητηθεί να το πει μεμονωμένα. Στην δεύτερη περίπτωση, όμως, το παιδί μπορεί να προφέρει μεμονωμένα το γράμμα που τον δυσκολεύει, αλλά όταν αυτό τοποθετείται μέσα σε λέξη και σε οποιαδήποτε θέση, τότε δεν μπορεί να το εκφέρει.
Ποια είναι τα πιο συχνά λάθη που μπορεί να κάνει ένα παιδί με διαταραχή άρθρωσης;
Έρευνες έχουν παρατηρήσει ότι ανεξάρτητα των γραμμάτων που δεν προφέρουν σωστά, τα παιδιά με δυσκολίες στην άρθρωση κάνουν συγκεκριμένα λάθη όταν προφέρουν την λέξη που περιέχει το γράμμα που τα δυσκολεύει. Μπορεί να παραλείπουν ολόκληρη την συλλαβή που περιέχει το γράμμα π.χ. ‘πυμίδα’ αντί για ‘πυραμίδα’. Εκτός από ολόκληρη την συλλαβή μπορεί να παραλειφθεί και μόνο του το γράμμα που προκαλεί την δυσκολία π.χ. ‘άσπο’ αντί για ‘άσπρο’.
Επίσης, συχνό φαινόμενο είναι και η προσθήκη ενός επιπλέον ήχου (κυρίως φωνήεν) π.χ. ‘φορίτηγο’ αντί για ‘φορτηγό’. Μπορεί επίσης στην προσπάθεια να προφέρει το γράμμα που τον δυσκολεύει, ένα παιδί να λέει ένα αρθρωτικά παρόμοιο γράμμα π.χ. ‘φέλω’ αντί για ‘θέλω’. Άλλοτε, είναι πιθανό το παιδί να αλλάξει την σειρά των συλλαβών της λέξης π.χ. ‘φωνητεί’ αντί για ‘φωτεινή’. Αν και αυτές είναι οι κύριες κατηγορίες λαθών, μπορεί να παρατηρηθούν και άλλες λιγότερο συχνές μιας και ακόμη και στις διαταραχές η μοναδικότητα του κάθε παιδιού παραμένει. Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα λάθη έχουν ως κοινό τους παράγοντα την απλούστευση της ομιλίας.
Πέραν όμως την ομαδοποίηση των λαθών απλοποίησης της ομιλίας, θα πρέπει να εξετάσουμε πότε η λανθασμένη προφορά ενός γράμματος είναι παθολογική και πότε είναι ένα φυσιολογικό στάδιο εξέλιξης της άρθρωσης. Σε γενικές γραμμές ένα παιδί θα πρέπει να μιλάει καθαρά και καταληπτά πριν ξεκινήσει την Α’ Δημοτικού. Από εκεί και μετά οποιαδήποτε δυσκολία στην άρθρωση θεωρείται διαταραχή.
Πριν την Α’ Δημοτικού, η μετατροπή της απλής δυσκολίας σε διαταραχή σχετίζεται και με το κάθε γράμμα. Για παράδειγμα, το γράμμα ‘ρ’, το οποίο είναι το τελευταίο που κατακτάται αρθρωτικά, πρέπει να έχει κατακτηθεί από τα 5.6 έως τα 6 έτη. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται λεπτομερώς οι ηλικίες κατάκτησης γραμμάτων και συμπλεγμάτων.
| Ηλικία | Γράμματα και Συμπλέγματα |
| 2.6 έως 3 ετών | γ, γκ, κ (κε, κι), μ, π, μπ, τ |
| 3.0 έως 3.6 ετών | β, ν, ντ, χ (χια, χιε, χιο) γ (για, γιε, γιο) |
| 3.6 έως 4.0 ετών | ζ, θ, λ (λια, λιε, λιο), σ, φ, σπ, πλ, κλ, βλ, κν, πν, βγ |
| 4.0 έως 4.6 ετών | δ, θ, λ, ξ, ψ, φλ, στ, σκ, σχ, χτ, κρ, δγια, ζμ, μν |
| 4.6 έως 5 ετών | τσ, τζ, σφ, βρ, ντρ, χν, ζγ, φτ |
| 5 έως 6 ετών | ρ, γλ, γρ, στρ, δρ, θρ, χτρ, φτ |
Τι μπορώ να κάνω εάν παρατηρήσω κάποια δυσκολία στη άρθρωση του παιδιού μου;
Όπως έχει ήδη αναφερθεί ορόσημο για το αν μια δυσκολία χρήζει παρέμβασης ή όχι είναι το παιδί να προφέρει σωστά όλα τα γράμματα πριν ξεκινήσει το σχολείο. Γενικά μέχρι περίπου την ηλικία των 3.6 ετών το παιδί θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει το 80% της ομιλίας του. Σε κάθε περίπτωση, εάν ένας γονιός παρατηρήσει ότι το παιδί του δεν προφέρει σωστά κάποιο «γράμμα» και χρησιμοποιεί κάποια από τις παραπάνω διαδικασίες απλούστευσης της ομιλίας καλό θα ήταν να απευθυνθεί σε κάποιο λογοθεραπευτή προκειμένου να γίνει μια πιο εμπεριστατωμένη αξιολόγηση και στην συνέχεια, αν χρειαστεί, μια πιο εξατομικευμένη παρέμβαση.
Όπως έχουμε ήδη τονίσει η δυσκολία μπορεί να αφορά ένα γράμμα, μπορεί όμως να αφορά και περισσότερα, γεγονός που κάνει την ομιλία λιγότερο καταληπτή. Γι αυτό τον λόγο χρειάζεται οι γονείς να απευθυνθούν σε έναν λογοθεραπευτή καθώς με την είσοδο του στο Δημοτικό Σχολείο το παιδί μπορεί να δυσκολευτεί να ενσωματωθεί με τους συνομήλικους του και αυτό να επηρεάσει τόσο την ψυχολογία και την κοινωνικοποίηση του, όσο και την σχολική του επίδοση.
Σαφέστατα, οι καλοί προγνωστικοί παράγοντες, η άμεση κινητοποίηση των γονέων και η σωστή παρέμβαση από τον λογοθεραπευτή κάνουν την εξάλειψη των δυσκολιών άρθρωσης πετυχημένη. Οι τακτικές συνεδρίες που θα καθορίσει ο ειδικός μαζί με την βοήθεια του οικογενειακού περιβάλλοντος μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να ξεπεράσει την δυσκολία του αρκετά γρήγορα.