Το παιδί μου δεν λέει το «ρ». Πότε πρέπει να ανησυχήσω;

Σε ποια ηλικία εμφανίζεται το «ρ».

Στην εξέλιξη της ομιλίας ενός παιδιού με τυπική εξέλιξη το «ρ» αναμένεται να εμφανιστεί τελευταίο. Παρότι υπάρχουν παιδιά που λένε το «ρ» αρκετά νωρίς, με βάση έρευνες που αναφέρονται στην φωνολογική εξέλιξη της Ελληνικής γλώσσας, ισχύουν τα ακόλουθα:

• στην αρχή της συλλαβής στην αρχή της λέξης όπως στη λέξη «ρόδα», αναμένεται να εμφανιστεί σε ποσοστό άνω του 90% του πληθυσμού, σε ηλικία άνω των 5,5 χρονών
• στην αρχή της συλλαβής μέσα στη λέξη όπως στη λέξη «χορός», σε ηλικία άνω των 5 χρονών*
• στο τέλος της συλλαβής όπως στη λέξη «χόρ-τα» το 50-75% των παιδιών με τυπική εξέλιξη το εμφανίζει σε ηλικία άνω των 5,5 ετών*.
• στα συμφωνικά συμπλέγματα όπως στις λέξεις «βροχή», «γράφω» ή «στρώμα» μπορεί να αργεί να εμφανιστεί ακόμα περισσότερο. Μόνο το 75% των παιδιών ηλικίας 5,5 ετών το έχει βάλει στην ομιλία του στα συμπλέγματα.

*(Πηγή: Δοκιμασία Φωνητικής και Φωνολογικής εξέλιξης, Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών, 1995).

Το παιδί μου αντικαθιστά το «ρ» με άλλο σύμφωνο. Γιατί γίνεται αυτό;

Συχνά στην τυπική εξέλιξη της ομιλίας το κενό που υπάρχει στη λέξη από την έλλειψη του «ρ» αντικαθίσταται από ένα άλλο ευκολότερο ως προς την άρθρωση σύμφωνο, το «λ». Έτσι το παιδί αντί να λέει «ρόδα» λέει «λόδα». Επίσης συχνά τα παιδιά απλοποιούν την ομιλία τους με μία διαδικασία που λέγεται ολίσθηση των υγρών συμφώνων. Υγρά σύμφωνα είναι το «ρ» και το «λ» και το αποτέλεσμα αυτής της απλοποίησης είναι το «ρ» και το «λ» να αρθρώνονται σαν «γι». Δηλαδή, το ρολόι λέγεται «γιογιόι» και η λάμπα «γιάμπα». Εξίσου συχνά, στη θέση του «ρ» μπορεί να υπάρχει ένα κενό στη λέξη. Δηλαδή, το ρόδι λέγεται «_όδι» ή η «ρόδα» «_οδα». Όλες οι ανωτέρω διαφοροποιήσεις στην απόδοση λέξεων με «ρ» απαντώνται στη τυπική εξέλιξη της ομιλίας μέχρι η ανάπτυξη του φωνολογικού συστήματος του παιδιού να ολοκληρωθεί. Με την ολοκλήρωση της ανάπτυξης του φωνολογικού συστήματος το παιδί «βάζει» το «ρ» συστηματικά σε όλες τις λέξεις και θέσεις μέσα στη λέξη.

Πότε θα πρέπει να ανησυχήσω;

Υπάρχει ένας γενικός κανόνας που αναφέρει ότι ένα παιδί θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει την εξέλιξη του φωνολογικού του συστήματος και επομένως να μιλά τελείως καθαρά μέχρι να πάει στην Α΄ τάξη όπου αρχίζει να δέχεται συστηματικά διδασκαλία ανάγνωσης και γραφής. Εάν ένα παιδί δε λέει το «ρ» ή το αντικαθιστά με άλλο σύμφωνο ένα χρόνο πριν την Α΄ τάξη, η ομιλία του θα πρέπει να εκτιμηθεί για να αποφασιστεί εάν χρειάζεται θεραπευτική παρέμβαση ή εάν ο χρόνος αναμένεται να «κάνει τη δουλειά» του και το παιδί να εξελίξει το «ρ» από μόνο του.

Ένα παιδί που δε λέει το «ρ» θα πρέπει, κατά κανόνα, να κάνει λογοθεραπεία εάν:

• είναι στην Α΄ δημοτικού και δε λέει το «ρ» ή το λέει διαφορετικά.
• θα πάει στην Α΄ δημοτικού το Σεπτέμβριο
• ενοχλείται επειδή δε λέει το «ρ» (ντρέπεται, απομονώνεται, αποφεύγει λέξεις με «ρ»)
• προσπαθεί ανεπιτυχώς να το πει
• λέει κάτι που μοιάζει με «ρ» ή λέει ένα διαφορετικό «ρ» όπως για παράδειγμα το γαλλικό «ρ»
• έχει «κοντό» χαλινό. Η μεμβράνη δηλαδή που υπάρχει κάτω από τη γλώσσα για να συγκρατεί την κίνησή της είναι κοντή και δεν επιτρέπει την άρση της γλώσσας προς τον ουρανίσκο όπου και τη θέση άρθρωσης του «ρ». Συχνά σε παιδιά με κοντό χαλινό η άρση της γλώσσας έξω από το στόμα και προς τη μύτη δεν είναι εφικτή.

Μια προσεκτική εξέταση του στόματος καθώς και λεπτομερής ανάλυση της φωνολογικής εξέλιξης και της άρθρωσης του παιδιού είναι απαραίτητη για να εξακριβωθεί κατά πόσον ένα παιδί είναι απαραίτητο να ακολουθήσει θεραπεία ή κατά πόσον είναι σκόπιμο να του δοθεί χρόνος για να εξελίξει και να εδραιώσει το «ρ» στο φωνολογικό του σύστημα και στην ομιλία του.