Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί κατακτά τη γλώσσα είναι μοναδικός και εντυπωσιακός. Η διαδικασία αυτή έγινε αντικείμενο έρευνας και φυσικά δίχασε τους επιστήμονες, όπως συμβαίνει συχνά σε μεγάλα ζητήματα της ανθρώπινης φύσης.
Πρώτος ο Skinner διατύπωσε πως τα παιδιά κατακτούν τη γλώσσα μέσω της διαδικασίας της μίμησης. Σαν τους παπαγάλους, δέχονται τα ερεθίσματα από τους μεγαλύτερους και μιμούνται. Ενισχύονται ιδιαίτερα για τις προσπάθειές τους αυτές κι έτσι ενισχύεται με τη σειρά της και η διαδικασία της μίμησης, η οποία επαναλαμβάνεται και τελικά οδηγεί στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου και την κατάλληλη χρήση της γλώσσας.
Σύμφωνα με τον Chomsky, ο μηχανισμός γλωσσικής ανάπτυξης είναι εγγενής και καμία γνωστή διαδικασία μάθησης δε μπορεί να θεωρηθεί υπαίτια για την ικανότητα αυτή. Δηλαδή, όπως υποστήριξε, ο άνθρωπος γεννιέται με την προδιάθεση να μάθει τους κανόνες της μητρικής του γλώσσας από τη στιγμή που θα αρχίσει να εκτίθεται σε αυτή. Η διαδικασία αυτή ενεργοποιείται αυτόματα και η μίμηση ή άλλου τύπου διδασκαλία δεν εμπλέκεται με την τελική γλωσσική εξέλιξη του ατόμου.
Σήμερα, ενισχύονται και οι δύο παραπάνω απόψεις.
Σύγχρονες έρευνες, απέδειξαν πως το γλωσσικό επίπεδο παιδιών στην ίδια ηλικία διέφερε σημαντικά, ανάλογα με τη διδασκαλία και τα ερεθίσματα που τα ίδια είχαν λάβει από το κοντινό τους περιβάλλον (οικογένεια). Παιδιά που οι γονείς τους ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη γλωσσική ανάπτυξή τους, χρησιμοποιώντας τεχνικές μάθησης, πλουσιότερο λεξιλόγιο και κίνητρα, ήταν περισσότερο ανεπτυγμένα γλωσσικά από εκείνα που οι γονείς δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στη γλωσσική τους εκπαίδευση και ανάπτυξη. Αντίστοιχα, παιδιά που δεν εκτέθηκαν σε γλωσσικά ερεθίσματα λόγω οικογενειακών και κοινωνικών προβλημάτων, παρουσίασαν πολύ χαμηλότερες γλωσσικές επιδόσεις από αυτές του μέσου όρου των παιδιών της ηλικίας τους. Από την άλλη πλευρά, έχουμε αναγνωρισμένες επιστημονικά εγγενείς διαταραχές της γλώσσας (ειδική γλωσσική διαταραχή SLI), οι οποίες ορίζονται ακριβώς ως βλάβη στη λειτουργία του μηχανισμού εκμάθησης της γλώσσας. Το παιδί με ειδική γλωσσική διαταραχή παρουσιάζει την εικόνα ενός παιδιού που μεταφέρθηκε ξαφνικά σε μια καινούργια χώρα και δυσκολεύεται να κατανοήσει και να παράγει λόγο, επειδή δε γνωρίζει τη γλώσσα. Μοιάζει αποπροσανατολισμένο και συχνά άλλοι άνθρωποι νομίζουν πως πρόκειται για άτομο με περιορισμένο νοητικό δυναμικό, όμως το ίδιο το παιδί αναπτύσσεται σωστά γνωστικά και νοητικά, όμως όχι γλωσσικά.
Η γλωσσική ανάπτυξη στο σύνολό της αφορά στην άρθρωση -που είναι ένα από τα πιο γνωστά αντικείμενα της επιστήμης της λογοθεραπείας- αλλά και στην ανάπτυξη λεξιλογίου και σωστών γραμματικών και συντακτικών δομών.
Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποια ορόσημα της γλωσσικής ανάπτυξης, από τη στιγμή της γέννησης μέχρι την παιδική ηλικία:
- 1ος-6ος μήνας – Κραυγές, γουργουρητό και κλάμα για να εκφράσει δυσφορία ή ευχαρίστηση, πείνα και πόνο. Ηχολαλεί και αρχίζει να συνδυάζει σύμφωνα με φωνήεντα επαναληπτικά (μπα-μπα, ντα-ντα). Χαμογελάει και αντιδράει στους ήχους αναζητώντας την πηγή τους. Αναγνωρίζει οικείες φωνές και αντιδρά διαφορετικά στον καθένα.
- 7ος-11ος μήνας – Αναγνωρίζει οικεία πρόσωπα και αντιδρά με διαφορετικές φωνές στο καθένα. Αρχίζει να δείχνει και κατανοεί συγκεκριμένες φράσεις (δώσε φιλάκι). Μιμείται χειρονομίες και εμπλουτίζει τους ήχους (σύμφωνο-φωνήεν)
- 12ος-18ος μήνας – Κατανοεί περισσότερες φράσεις και εντολές και τις εκτελεί (δώσε μου, πάρε κλπ). Δείχνει μέρη του σώματός του και αρχίζει να παράγει γνώριμες λέξεις. Ηχολαλεί όλο και περισσότερο και μιμείται πιο πολύ. Ονομάζει αυθόρμητα αντικείμενα και μπορεί να ρωτήσει «τι είναι αυτό;»
- 19ος-25ος μήνας -Κάνει προτάσεις δύο λέξεων και αρχίζει να χρησιμοποιεί και άλλες λέξεις εκτός από ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα. Λέει τις πρώτες του αντωνυμίες και αρχίζει να εκτελεί διπλές εντολές. Εκφράζεται με απλές φράσεις και προτάσεις, τις οποίες συνεχώς ενισχύει με περισσότερες λέξεις. Χρησιμοποιεί πληθυντικό και αρχίζει να κλίνει τα λεγόμενά του.
Φυσικά και δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε παιδί είναι διαφορετικό, επομένως και ο ρυθμός ανάπτυξής του μπορεί να διαφέρει από άλλα παιδάκια της ηλικίας του. Αυτή η διαφορετικότητα όμως δε θα πρέπει να αποτελέσει αιτία δυσκολίας ενός παιδιού να επικοινωνήσει. Με το λόγο, επικοινωνούμε αρχικά τις ανάγκες μας, τα συναισθήματά μας και τα θέλω μας. Έπειτα, το χρησιμοποιούμε ως εργαλείο κοινωνικής εμπλοκής και ένταξης. Όταν το παιδί για κάποιο λόγο καθυστερεί να κατακτήσει τη γλωσσική ικανότητα, μπορεί να αισθανθεί δυσφορία μη μπορώντας να επικοινωνήσει αυτό που θέλει ή αισθάνεται και να έχει ξεσπάσματα θυμού ή εσωστρέφεια. Η λογοθεραπεία βοηθά σημαντικά τα παιδιά να αναπτύξουν τις απαραίτητες γλωσσικές δεξιότητες, να γίνει ο λόγος τους καταληπτός από τους άλλους και να μπορούν να επικοινωνήσουν και να εμπλακούν στην οικογένεια και στο ευρύτερο σχολικό και κοινωνικό σύνολο.
- Όταν το παιδί δεν έχει ξεκινήσει τη παραγωγή λόγου στους 18 μήνες. Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν προλεκτικά σημάδια επικοινωνίας (κραυγές, κινήσεις, βλεμματική επαφή) καλό είναι να επισκεφθούμε έναν παιδίατρο αναπτυξιολόγο για τη λεπτομερή αξιολόγηση όλων των αναπτυξιακών σταδίων του παιδιού μας.
- Όταν το παιδί έχει κατακτήσει κάποιες γλωσσικές (και άλλες) ικανότητες και ξαφνικά «γυρίσει πίσω» αναπτυξιακά. Όταν δηλαδή σταματήσει να χρησιμοποιεί ήδη κεκτημένες λειτουργίες.
- Όταν ο λόγος του παιδιού που έχει φτάσει τα 3 έτη της ηλικίας του δεν είναι καταληπτός από άλλους, εκτός από πολύ κοντινούς του ανθρώπους (μητέρα, πατέρας, γιαγιά κλπ). Όταν δηλαδή ακούμε πολλά λάθη στην άρθρωση, τα οποία κάνουν το λόγο του παιδιού μη κατανοητό σε τρίτους.
- Όταν κατά την ηλικία των 4 ετών αναγνωρίζουμε σταθερά λάθη στην άρθρωση του παιδιού. Δηλαδή, όταν το παιδί παραλείπει σταθερά κάποια γράμματα (σ, ρ), αντικαθιστά κάποια με κάποια άλλα (το θ με φ, το δ με β, κλπ).
- Όταν κατά την ηλικία των 4 ετών αναγνωρίζουμε πολλά μη σταθερά λάθη στην άρθρωση. Δηλαδή, όταν ακούμε λαθάκια που μας φαίνονται χαριτωμένα σε διάφορες λέξεις χωρίς πάντα να επαναλαμβάνονται και σε άλλες (πχ. αβερφός αντί για αδερφός, καρπάρω αντί για παρκάρω, καρέλκα αντί για καρέκλα. κλπ).
- Όταν το λεξιλόγιο του παιδιού είναι πίσω από αυτό των άλλων παιδιών της ηλικίας του. Δηλαδή, όταν το παιδί μας δεν έχει κατακτήσει αντικείμενα που χρησιμοποιεί καθημερινά, τα χρώματα και τα σχήματα εφόσον τα έχει διδαχθεί, όταν δε μπορεί να προσανατολιστεί στο χρόνο και να διηγηθεί μια απλή ιστορία. κλπ).
- Όταν αισθανόμαστε πως το παιδί μας είναι πίσω γλωσσικά, όταν έχουμε απορίες, όταν ακούσαμε κάτι που μας ανησύχησε. Οι γονείς δεν είναι ειδικοί και δε γίνεται να γνωρίζουν τα πάντα γύρω από την εξέλιξη του παιδιού τους. Είναι υποχρέωση όλων μας να ενημερώνουμε και να συζητάμε με τους γονείς για τις απορίες και τις ανησυχίες τους!
Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε ενδεικτικά πως το παιδί πρέπει να είναι έτοιμο γλωσσικά, γνωστικά αλλά και κοινωνικά κατά την ένταξή του στο νηπιαγωγείο ή στην πρώτη δημοτικού. Αυτό θα το βοηθήσει να ενταχθεί ομαλότερα και να μπορέσει να επικεντρωθεί στη διαδικασία μάθησης της παραγωγής του γραπτού λόγου.
Πηγή: logotherapeia.com.gr